نوشته: شریا سینها | نویسنده نیویورک تایمز
ترجمه: هامون الهی | پژوهشگر حوزه شهری
چرا در زلزله‌های اخیر نپال بسیاری از بناها، حتی آنان که طبق دستورالعملهای مدرن ساخته شده بودند، در هم شکستند؟ ممکن است تسامح در اجرا که ثمره‌ی فساد [مالی] و بی‌‌تفاوتی است، در این مسئله نقش داشته باشند، اما از فقدان آگاهی عمومی درباره‌ی نحوه‌ی ساختن سازه‌هایی که در زلزله قادر به لرزیدن و انعطاف باشند و نیروها را بدون اینکه فروبریزند خنثی کنند، نیز نباید گذشت.
نپال کشوری ثروتمند نیست، و مقیمانش ناگزیرند با هر مصالحی که در دسترسشان است تجدید عمارت کنند: مصالحی همچون بتن مصلح در شهرها و سنگ لاشه و آجر در روستاها. با این حال، شیوه‌هایی برای ساخت و ساز در نواحی زلزله‌خیز وجود دارد به طوری که احتمال فروریختن خانه‌ها را کم کند. شیوه‌هایی که البته بعضی از آنها برای کسانی که در نواحی دورافتاده و دور از دسترس زندگی می‌کنند، غیرعملی به نظر می‌رسند.
آنچه خواهید دید، چند راهکاراست که دو متخصص پیشنهاد می‌کنند: مگی استفنسون[۱]، که در بازسازی‌های پس از زلزله در پاکستان و هائیتی برای سازمان ملل کار کرد، و بی‌جِی کریشنا اوپادیای[۲]، مدیر عامل و متخصص آموزش در جامعۀ ملی فناوری زلزلۀ نپال[۳].
آقای اوپادیای نقشی به‌سزا در افزایش آگاهی در باب ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله و تربیت بنایان برای یکپارچگی سازه داشته است. خانم استفنسون نیز به موسسات دولتی برای امور بازسازی در نپال مشاوره خواهد داد. شرکت‌های آنان به گروه پناه‌گاه سازان[۴] که دولت نپال و صلیب سرخ تشکیل داده‌اند پیوسته‌اند.
آقای اوپادیای می‌گوید: «مردم ما خودشان دارند خانه‌های خودشان را می‌سازند.» و خانه‌هایشان اگر «درست ساخته شوند، با هر مصالحی هم که باشد می‌توانند ایمن باشند.
[divider]بسازید که بماند[/divider]
خانم استفنسون می‌گوید مردم باید از همان آغاز ساختمان‌های ماندنی بسازند و تا حد ممکن پناهگاهی موقت به امید بهبود وضعیت آن در آینده بنا نکنند. چرا که این رویکرد به ندرت سازهای یکپارچه به بار می‌آورد.
[divider]زمین را هوشمندانه انتخاب کنید[/divider]
وضعیت خاکی که سازه بر آن استوار است، تاثیری شگرف بر چه‌گونگی عملکردش در زلزله دارد. زمین‌های نرم و گلی لرزش زمین را تشدید و پی‌ها را متزلزل‌تر می‌کند. زمین سفت و سنگلاخ عموماً بهتر است، اما در نواحی کوهستانی، زمینِ با شیب تند ممکن است ترک بردارد و پراشه‌های سنگ و صخره از بالا دست ساختمان ریزش کنند.
آقای اوپادیای آزمایشی ساده برای یکپارچگی خاک ارائه می‌کند: سوراخی در زمین به مساحت و عمق یک متر حفر کنید، سپس خاک حفاری شده را دوباره به حفره برگردانید. اگر دوباره حفره را پر نکر و کم یا زیاد آمد، زمین ضعیف است.
[divider]دوراندیشانه و محافظه‌کارانه طرح بریزید[/divider]
احتمال آنکه ماحصل برنامه و بودجه‌ی از پیش آماده، سازهای تنومند با درها و پنجره‌ها و ستون و دیوارهایی که ایمن‌تر و منطقی‌تر جاگذاری شده‌اند باشد، بیشتر است. نتیجه‌ی باری به هرجهت سازی، که تجربه‌ای رایج در ساخت و سازهای روستایی است، ممکن است بناهای نامتعادل و ناتمام و کم گذاشتن از مصالح به هنگام اتمام بودجه باشد.
آقای اوپادیای می گوید تا زمانی که مهندسی آموزش دیده در کار نیست، اصول و تناسبات طراحی آزمودن و خطا شده را به کار گیرید و از ظواهر مدرن همچون ساختمان‌های پیلوت دار با دیوار برشی، دوری کنید. چون چنین ساختمان‌هایی می‌توانند بناها را مستعد فروریختن کنند. او می‌گوید «مردم دانش سنتی را رها کرده‌اند و تکنیک‌های نو را به کار گرفته‌اند، اما این فناوری‌ها به درستی پیاده‌سازی نشده‌اند.» مرکز ملی اطلاعات مهندسی زلزله در کانپورهند راهکارها و دستورالعملهای بیشتری در این باب ارائه کرده است.
[divider]از کیفیت مصالح مطمئن شوید[/divider]
مصالح ضعیف ساختمان‌های ضعیف پدید می‌آورند. خانم استفنسون چند روش ساده‌ی آزمایش در این زمینه ارائه می‌دهد.
برای آزمودن قدرت آجر، دوتا از آنها را از ارتفاع چهار فوتی پایین بیاندازید و ببینید ترک بر می‌دارند یا خیر. برای میلگردهای آرماتور، سعی کنید یکی از آنها را مستطیلی خم کنید؛ اگر سه بار تلاش کردید و خم نشدند، ممکن است کربن داشته باشند و برای این کار بیش از حد شکننده باشند.
انعطاف الوار می‌تواند برای به هم دوختن مصالح بنایی بسیار مفید باشد. اما جنگل‌زدایی در نپال سبب کمبود چوب باکیفیت شده است.
[divider]بنا را به خوبی با زمین درگیر کنید[/divider]
هرچه پی قوی‌تر باشد، بنا نیروی بیشتری را در زلزله تحمل می‌کند، چون با زمین بیشتر درگیر شده است. آقای اوپادیای می‌گوید برای ساختمانی تک طبقه با مصالح بنایی، عمق وعرض پی باید دست کم دو و نیم الی سه فوت باشد.
خانم استفنسون می‌گوید: « همچون گیاهی که خیلی در زمین ریشه نکرده است، اگر ریشه‌ی عمیقی در کار نباشد به آسانی می‌توانید آن را در آورید.»
[divider]اجزای بنا را به هم بدوزید[/divider]
ساختمان‌های با مصالح بنایی نیاز به شناژهای افقی دارند که دیوارها را به هم بدوزند تا بنا در مواجهه با زلزله یکپارچه عمل کند. فولاد یا بتن آرمه می‌تواند در ساختمان‌های بزرگ‌تر در نواحی شهری استفاده شود، اما در خانه‌های روستایی، استفاده از چوب یا خیزران رایج‌تر است.
شناژهای افقی باید در همکف و پایین و بالای پنجره‌ها کار و ارتفاع هر دومتر تکرار شوند.
گوشه‌های بنا نیز باید در راستای عمودی تقویت شوند.
[divider]ستون‌ها باید ایمن‌سازی شوند[/divider]
آقای اوپادیای می‌گوید بسیاری از بناهای کاتماندو، پایتخت نپال، به سبب آن فرو ریختند که با ستون‌هایی با اندازه‌های متغیر ساخته شده بودند و اتصال مناسب نداشتند. ستون‌ها در زلزله به سادگی سرنگون شدند.
[divider]سقف را سنگین نکنید[/divider]
سقف‌های سنگین در زلزله‌ها خطرناکند. نباید در سقف از مصالح سنگین مثل سنگ و سرامیک استفاده شود. ورق گالوانیزه که در روستاها بسیار رایج شده است، بسیار سبک‌تر و ایمن‌تر است.
[divider]آب را از پی دور نگه دارید[/divider]
آب راکد یا جاری می‌تواند دیوارها و پی‌های ساخته شده با مصالح بنایی را، به خصوص وقتی آجرهای ارزان قیمت و دیگر مصالح بی‌کیفیت در آن به کار رفته است، ضعیف کند. زه‌کشی مناسب از الزامات حفظ یکپارچگی بناست، به خصوص در کشوری مثل نپال که در معرض باران‌های موسمی است.
[divider]پی‌نوشت[/divider]
[۱] Maggie Stephenson
[۲] Bijay Krishna Upadhyay
[۳] National Society for Earthquake Technology-Nepal
[۴] Shelter Cluster
[divider]منبع[/divider]
[button color=”black” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”https://www.nytimes.com/interactive/2015/05/14/world/asia/nepal-rebuild-earthquake-tips.html”]NYtimes[/button]
