این بنا را با استفاده از تکنیک ابر خشت ساخته‌اند. تکنیکی که در سازه‌های سنتی مثل مسجد بزرگ جنّه در مالی به کار رفته است. پروژه‌ی «صد مدرسه برای کودکان پناه‌جو[۱]» که سازمان مردم‌نهاد «معماری اضطراری و حقوق بشر[۲] (EAHR)» به راهش انداخت، به خاطر طراحی خلاق و تلاشش برای بازگرداندن آموزش به همه‌ی یک نسل از پناه‌جویان سوری جایزهی برتر معماری را برده است.
مدرسه‌ای که با کیسه‌شن ساخته‌اند، در اردوگاه پناه‌جویانِ زعتریِ اردن واقع شده است که نزدیک مرز سوریه قرار دارد. این اردوگاه بر خلاف سرشت موقتیِ هر اردوگاهی بدل به اقامت‌گاهی دائمی برای آنانی شده است که به خاطر نزاع، جلای وطن کرده‌اند. کودکانی که در اردوگاه‌هایی مثل زعتری زندگی می‌کنند، دسترسی ناچیزی به خدمات امنیت اجتماعی، بهداشت و آموزش دارند.
یونیسف هشدار داده است که خطر بالقوه‌ی به بارآمدن یک «نسل سوخته» از پناه‌جویان سوری در کمین است. چرا که این نسل دسترسی به آموزش را از کف داده‌اند و آن روز که قرار باشد وطنشان را دوباره بسازند، مهارتش را ندارند. سازمان ملل تخمین زده است که ۴.۳ میلیون نفر اکنون به مدرسه نمی‌روند و ۷۳۰۰۰۰ نفر از آن‌ها پناه‌جویانی هستند که خارج از سوریه زندگی می‌کنند.
میکله دی‌مارکو[۳] مدیر EAHR در مصاحبه با جوردن‌تایمز اذعان می‌کند: «ما سال ۲۰۱۴ اردن را دیدیم و فهمیدیم بیشتر مشکلات حول این محور است که امکانات آموزشی در اردوگاه نیست و خارج از آن است. جوامع میزبان چون به اندازه‌ی سازمان‌های مردم‌نهاد بین المللی دیده نمی‌شوند نیازی مبرم به هم‌یاری دارند؛ به خصوص در زمینه‌ی کمیت و کیفیت مدارس.»
EAHR هدف دارد صد مدرسه و زمین فوتبال در این اردوگاه و دیگر اردوگاه‌های اطراف سوریه بسازد. مدرسه‌ی ۰۱ را با کمک یک سازمان مردم‌نهاد محلیِ اردنی به نام «حرکت برای تغییر اردن[۴]» ساختند و نیاز بود مدرسه بزرگ‌تر شود تا به تعداد بیشتری از دانش‌آموزان خدمات ارائه دهد. EAHR گفته است که مدرسه در نوبت صبح برا کودکان و بعد از ظهر برای اکابری است که می‌خواهند خواندن و نوشتن یاد بگیرند.
فرآیند طراحی با مشاوره با پناه‌جویان و مردم محلی منطقه شروع شد. EAHR درباره‌ی آنان می‌گوید: «خودشان بهتر از هر ان‌جی‌اویی می‌دانستند چه می‌خواهند». مکررترین خواسته‌ی عمومی، نیاز به شیوه‌ی ساختی ارزان برای ساختن بناهای همگانی بود. ساختی ارزان که در عین حال برابر وضعیت ناملایم اقلیم کویر مقاوم باشد.
آقای دی‌مارکو گفت: «پناه‌جویان فراخور وضعیتشان نیاز به راه‌حل‌های ساده، سریع، ارزان و پایدار دارند. ما سعی کردیم در ساخت این کلاس‌ها همین‌ها را رعایت کنیم.»
تکنیکی که برای این پروژه برگزیدیم برای بسیاری از سوری‌ها آشنا بود: تکنیکی ترکیبی از ابرخشت و تکنیک لانه زنبوری. ابرخشت روشی است که به تایید ناسا و سازمان ملل هم رسیده است و مبتنی بر چیدن کیسه‌های شن روی هم و درگیر کردنشان با سیم خاردار است. تکنیک لانه زنبوری هم در آفریقا و خاور میانه رایج است. مثل همان مسجد بزرگ جنّه در مالی.
طرح ابرخشت، که مبتکرش معمار ایرانی نادر خلیلی است، در زمستان‌ها از ۵ درجه‌ی سانتی‌گراد سردتر نمی‌شود و در تابستان‌ها هفت درجه از دمای بیرون خنک‌تر است.
تیم طراحی می‌گوید: «به خاطر گزینه‌های محدود ممکن در میان شیوه‌های ساخت و نیز طبیعت بی‌رحم کویر با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سردش، شیوه‌ی لانه‌زنبوری بهترین راه‌حل بود. این شیوه‌ی ساخت نیاز به مسلح کردن برای حصول مقاومت کش‌سانی ندارد و با نیروی کار آموزش‌ندیده هم می‌شود به راحتی آن را ساخت و در عین حال از چادر، بلوک سیمانی و ورق موج‌دار فلزی برای عایق‌بندی حرارتی کارآتر است.»
سازه‌های با خاک کوبیده در بسیاری از شهرهای سوریه وجود دارند. یعنی بسیاری از کارگران پناه‌جو این شیوه‌ی ساخت را می‌شناسند. آقای دی‌مارکو در این باره می‌گوید: «اکثر این مردم در حمص به همین شیوه ساخت و ساز می‌کردند، پس می‌دانستند چه‌طور این کار را انجام دهند. فقط نیاز داشتند اندکی در زمینه‌ی گونه‌شناسی و تکنیک ساخت کمک حرفه‌ای بگیرند.»
ام‌سلطان که پناه‌جویی نود و هشت ساله است از تجربه‌ی خانه‌ی خودش در سوریه به یاد می‌آورد که این خانه‌زنبورها چه قدر سرشت مقاومی داشتند: «سال به سال رویش را کاه‌گل می‌کردیم. کاه دوامش را بیشتر می‌کرد. به خصوص وقتی باران می‌بارید.»
توفیق این پروژه که مردم محلی حالا «گنبد»ش می‌خوانند، توجه بسیاری را در دنیای معماری جلب و جایزهی برتر دوسالانه‌ی معماری و شهرسازی XX در شیلی را در رشته‌ی معماری کوچکِ سال از آن خود کرده است. آرک‌دیلی این جایزه را اهدا کرد.
EAHR حالا امیدوار است پروژه را در سایر اردوگاه‌های پناهندگان در اردن گسترش دهد.
[divider]پی‌نوشت[/divider]
[۱] ۱۰۰ schools for Refugee Children
[۲] Emergency Architecture and Human Rights
[۳] Michele di Marco
[۴] Acting for Change Jordan
[divider]منبع[/divider]
[button color=”red” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”http://www.independent.co.uk/life-style/design/syria-refugee-school-zaatari-win-archdaily-eahr-architecture-prize-photos-amman-a8212496.html”]Independent[/button]
