مقاله‌ای مشترک از سازمان مهندسی نیوزیلند، سازمان معماران نیوزیلند، جامعه مهندسین سازه، برد معماران ثبت‌شده‌ی نیوزیلند، وزارت‌کار، نوآوری و استخدام، جامعه‌ی مهندسین زلزله‌ی نیوزیلند.
ترجمه: شراره جوادیان؛ کارشناس ارشد مهندسی زلزله
زلزله‌های استان کانتربری و زلزله‌های اخیر شهر ولینگتون در نیوزیلند منجر به بازنگری حرفه‌ای در نحوه‌ی همکاری معماران و مهندسان شده است. الزام همکاری سودمند معماران و مهندسان در مراحل اولیه‌ی پروژه‌های ساختمانی نکته‌‌ی آشکار حاصل از این بازنگری است. چنین امری که معمار ساختمانی را طراحی کند و بعد به مهندسی بگوید که «حالا کاری کن که این طرح عملی شود.» دیگر قابل قبول نیست و احتمال کاری با کیفیت معمولی یا بدتر را زیاد می‌کند. در بدترین حالت، اگر همکاری بین معمار و مهندس ضعیف باشد، نتایج خطرناکی حاصل می‌شود.
کمیسیون سلطنتی زلزله‌ی کانتربری در گزارش خود بیان کرد که: «مهندس ثبت‌شده‌ی سازه باید همزمان با مهندس معمار در طراحی ساختمان پیچیده آغاز به کار کنند.»[۱]
سازمان مهندسان نیوزیلند، سازمان معماران نیوزیلند و برد معماران ثبت‌شده‌ی نیوزیلند با پشتوانه‌ی وزارت‌کار، نوآوری و استخدام این متن را آماده کرده‌اند. در نظر این گروه‌ها، بیانیه‌ی کمیسیون سلطنتی زلزله کانتربری که در بالا آورده شده صحیح است. تغییر در طرز تفکر حرفه‌ای لازم است تا هر دو گروه معماران و مهندسان متوجه شوند که چگونه باید در طراحی ساختمان‌های پیچیده از ابتدا با یکدیگر کار کنند تا مشارکت هر دو گروه در روند طراحی بیشینه شود.
هرچند این نیاز ابتدا پس از زلزله‌های استان کانتربری شناسایی شد و فقط به مهندسان سازه و معمار محدود می‌شد، اما به راحتی می‌توان دید که این موضوع به سایر مهندسان دخیل در یک پروژه‌ی ساختمانی نیز مربوط است.
متن پیشنهادات کمیسیون سلطنتی زلزله‌ی کانتربری: ١۶٣- لازم است مهندس سازه همزمان با معمار برای طراحی مجموعه‌ی ساختمانی عمل کنند . ١٨۵- سازمان مهندسان نیوزیلند، سازمان معماران نیوزیلند و برد معماران ثبت‌شده‌ی نیوزیلند با پشتوانه‌ی وزارت‌کار، نوآوری و استخدام در اقدامی مشترک باید همکاری مستحکم‌تر و تبادل اطلاعات بهتر بین مهندسان معمار و سازه را تضمین کند. |
همکاری چیست؟
در بیشتر پروژه‌های ساختمانی لزوم تبادل اطلاعات و همکاری بین مهندسین معمار و سازه وجود دارد تا:
- نیازهای کارفرما برآورده شود.
- استانداردها و ضوابط مختلف رعایت شوند.
- انسجام در طراحی و در نتیجه عملکرد بهتر و ساختمانی ایمن‌تر به‌دست آیند.
همکاری شامل ارتباط رشته‌های مختلف طراحی با یکدیگر، به اشتراک گذاشتن دانسته‌ها، آموختن از یکدیگر و در نتیجه طراحی آگاهانه یک ساختمان با اطلاعات از همه حرفه‌های دخیل است. مفهوم همکاری به روند گسترش طراحی صحه می‌گذارد. این روند مبتنی بر آنالیز مساله‌ها و رویکردی تکرار‌شونده از پیشنهاد و بازخورد راهحلهای مختلف بین همه‌ی اعضای تیم طراحی (شامل همه‌ی رشته‌های دخیل) است که در نتیجه تصمیمات در هر مرحله به صورت گروهی گرفته می‌شوند. این روش به ساختار کارآمد ارائه و بحث احتیاج دارد که در آن منطق تصمیمات طراحی توضیح داده شده و مباحث جدی مطرح شوند. برای شرکت‌کنندگان، این به مفهوم شرکت مستمر در روند طراحی مکرر و ارائه‌ی نظرات کارشناسی خود در زمینه‌های مختلف است تا پروژه به جلو حرکت کند. این نوع همکاری همچنین نیازمند قبول تغییر در اجزای پروژه است و اینکه گسترش و شکل‌گیری مستمر طرح نه تنها غیرقابل پیشگیری، که مطلوب است.
رمز موفقیت همکاری بین رشته‌ای، فهمیدن این نکته است که این رویکرد نه نوعی تکنولوژی بلکه نوعی روانشناسی است. همکاری روشی نیست که بتوان آن را در یک سیستم تعریف کرد، بلکه بیشتر نوع نگرشی است که باید در فرهنگ یک سازمان تشویق شود. این نگرش، با اذعان همه‌ی اعضای گروه به این حقیقت شروع می‌شود که دیگران چیزی ارزشمند به پروژه اضافه میکنند و اینکه هوش جمعی آنها می‌تواند نتیجه‌ای بهتر از کار کردن جداگانه ایجاد کند. این اذعان می‌تواند برای مهندسین معمار دشوار باشد، چرا که فرهنگی خودخواهانه بر مبنای عاملیت فردی در تار‌و‌پود این حرفه تنیده شده است[۲]. |
آیا همکاری مشکل‌ساز است؟
در نگاه اول، همکاری توضیح داده شده در بالا ممکن است غیرواقعی به نظر بیاید. یک تیم طراحی ممکن است از اعضایی با اهداف حرفه‌ای مختلف و رویکردهای گوناگون به روند طراحی درست شده باشد. همگرایی چشم‌اندازهای متفاوت طراحی و رسیدن به نتیجه‌ای رضایت‌بخش برای همه اعضا، کارفرما و مصرف‌کننده‌ی نهایی، عملی دشوار به نظر می‌رسد.
معماران و مهندسان تمرکز و روش‌های طراحی متفاوتی دارند. برای مثال، معماران مسئول بسیاری از جوانب طراحی هستند. آنها با وجود الزامات مربوط به شرایط پیچیده‌ی محل و خلاصه‌کار اولیه‌ی کارفرما، باید انتظارات کارفرما را برآورده سازند. این امر شامل انتظارات عملکردی و ظاهری می‌شود و بر این اساس ممکن است بخواهند از شر خشکی حاصل از تقارن، پلان منظم و زوایای عمود راحت شوند؛ با وجود اینکه اینها فاکتورهای ارجح سازه‌ای هستند. برعکس، مهندسان زمینه‌ی کاری محدودتری دارند و روند طراحی خطی را، در جستجویشان برای طرحی ایمن، اقتصادی و بر مبنای ضوابط ترجیح می‌دهند. بسیاری از معماران علاقمندند حس سبک‌وزنی را با استفاده از اجزای ساختمانی القا کنند، در حالیکه مهندسان معمولا به دنبال «زمینی» کردن آنها هستند تا راهی برای انتقال نیروها از سازه به پی ایجاد کنند.
این تفاوت‌ها نشان‌دهنده‌ی آموزش‌های حرفه‌ای ضد و نقیض است. معماران روند آزمون و خطا را در تلاش برای یافتن پاسخ‌هایی برای الزامات متعدد طراحی در پیش می‌گیرند. این روش مثل حل کردن پازل بدون وجود گزینه‌ی صحیح یا غلط است. معماران طراحی میکنند و سپس طرحشان را دوباره و دوباره تغییر می‌دهند تا نهایتا همه جنبه‌ها و مسائل حل شوند. مهندسان هم تا حدودی از روش آزمون و خطا استفاده میکنند، مثلا وقتی که ایده‌ی اولیه مهندسی در مراحل بعدی دیگر قابل کاربری نیست و باید تغییر داده شود. ولی به‌طور کلی، مهندسان روی مساله‌ای مشخص متمرکز می‌شوند و به دنبال راهی «از لحاظ فنی درست» هستند که به‌طور موثر تمامیت سازه‌ای را فراهم می‌کند.
هم معماران و هم مهندسان نیاز به تغییر فرهنگی دارند. مهندسان باید با دیدی مثبت روش آزمون و خطای معماران را به‌کار گیرند در حالیکه معماران، با استفاده از تخصص مهندسان، باید اصول مهندسی سازه را بفهمند و این اصول را در طراحی خود استفاده کنند.
هر دو باید نگرش‌های حرفه‌ای از پیش ایجاد شده را کنار بگذارند و آنها را با تفکر جانبی همکارانه و تعامل بین رشته‌ای جایگزین کنند.
همکاری چگونه اتفاق می‌افتد؟
برای اینکه اهداف مختلف طراحی برآورده شوند، همکاری و مشارکت به مقدار قابل‌توجهی مهارت و تعهد نیاز دارد. این مسئولیت مهندس مشاور اصلی است که زمینه‌ی بحث پیگیر و کند‌و‌کاو را تا به ثمر نشستن تصمیم‌گیری‌های اصلی، مانند فرم سازه‌ای فراهم آورد. همه‌ی اعضای تیم باید ترقیب به مشارکت و در مسئولیت‌ها سهیم شوند و به این نتیجه رسیده باشند که راه‌حل انتخاب‌شده بهترین راه ممکن برای پروژه و مطابق با استانداردهای مرتبط با حرفه‌ی آنها است.
همکاری به مجموعه صحیحی از مهارت‌ها احتیاج دارد. قبل از شروع، مشاور اصلی باید تجربه‌ی حرفه‌ای و مهارت‌های اعضای تیم طراحی را مطالعه کند. با توجه به پیچیدگی‌های معماری و سازه‌ای ساختمان، اعضای گروه باید تجربه‌ی مناسب را داشته باشند تا بتوانند با کیفیت مطلوبی به گروه کمک کنند. هر عضو گروه باید در زمینه‌ی کاری خود خبره باشد.
اهمیت همکاری
همکاری موفق می‌تواند بسیار موثرتر از کمک به طراحی و تکمیل پروژه باشد. کارفرما و کاربران ساختمان مهم‌ترین نافعین روند همکاری بین معمار و مهندس هستند، اما معماران و مهندسان نیز در این میان نفع می‌برند. یک همکاری موفق منافع زیر را به دنبال دارد که سعی شده با مثالی توضیح داده شوند.
منفعت | مثال |
عملکرد در برابر زلزله | بهترین عملکرد لرزه‌ای از طریق استفاده از سیستم‌های سازه‌ای میسر می‌شود که با اهداف معماریانه‌ی طرح سازگاری دارند. اما در این رویکرد باید اطمینان حاصل شود که عملکرد سازه‌ای ساختمان به دلیل نامتقارنی‌های متعدد، مانند طبقه‌ی نرم مخدوش نمی‌شود. |
کم‌هزینه بودن | چیدمان اصلاح‌شده‌ی ستون‌ها از نظر سازه‌ای، امکان استفاده از سیستم‌های کف باصرفه و همچنین امکان صرفه‌جویی در طراحی تیرها و پی را به وجود می‌آورد. |
اطمینان | کمینه‌کردن دوباره‌کاری باعث بالا‌رفتن اعتماد‌به‌نفس و حفظ شتاب پیشرفت طرح می‌شود. |
نوآوری | سیستم‌ها و رویکردهای بهبود‌یافته‌ی طراحی و ساخت متخصصین را به چالش می‌کشد تا نقطه‌نظرات دیگر را بفهمند و به کار گیرند و مرزهای دانش زمینه‌ی حرفه‌ای خود را گسترش دهند. |
کیفیت ادغام | اهداف عملکردی و زیبایی‌شناسی زمانی به خوبی برآورده می‌شوند که ترکیب و ادغامی بی‌نقص بین عناصر سازه‌ای، تاسیساتی و معماری برقرار شود. |
رضایتمندی و پیشرفت حرفه‌ای | اعضای تیم طراحی علاوه بر لذت بردن از کار موثر و همگون یکدیگر، چشم‌انداز و رویکرد خود به طراحی را بهبود بخشیده و در نتیجه دانش و مهارت‌های جدید به دست می‌آورند. آنها با یکدیگر به تبادل‌نظر و حل مساله می‌پردازند تا ورودی هر رشته با دیگری همخوانی داشته باشد. |
زمان‌بندی همکاری
تجربه نشان داده است که برای همکاری بین معمار و مهندسان «هر چه زودتر بهتر است»! این مسئله خصوصا در مرحله‌ی ایده‌پردازی ابتدای پروژه صادق است که تصمیمات اساسی فرم‌دهنده به پروژه گرفته می‌شوند. در قیاس با مرحله‌های بعدی که تصمیمات سخت‌تر و پرهزینه‌تر خواهند بود، این تصمیمات و تغییرشان در ابتدای پروژه تقریبا به آسانی ممکن است. در جدول زیر نظراتی در مورد همکاری در هر مرحله طراحی داده شده است.
مرحله‌ی پروژه | نظرات |
قبل از طراحی | ممکن است نتایج تحقیقات زمین‌شناسی و ژئوتکنیکی و گزارش‌هایی از سایر مهندسان مانند ترابری یا زیرساخت‌های موجود لازم باشند. این گزارش‌ها ممکن است روی تصمیمات اولیه‌ی پروژه، برای مثال جانمایی یک ساختمان روی یک قطعه زمین تاثیر داشته باشند. |
ایده‌پردازی | در این مرحله از طراحی معماران باید انگیزه‌های طراحی خود را با تیم طراحی در میان بگذارند و از آنها در مورد سیستم‌های مهندسی نظر بخواهند. این نظرات شامل سیستم‌های سازه‌ای برای مقاومت در برابر نیروهای زلزله، روش‌های مهندسی پایدار و گزینه‌های ژئوتکنیکی است. تصمیماتی که در این مرحله گرفته می‌شوند چهارچوب ذهنی برای پیشبرد طراحی در آینده را فراهم میکنند اما ممکن است در حین تکمیل طرح، خود نیاز به بازبینی داشته باشند. این تصمیمات اولیه به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای موفقیت آینده‌ی پروژه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند که با عوامل مختلف سنجیده می‌شود. این تصمیمات شامل هزینه، عملکرد روزمره‌ی ساختمان و عملکرد آن در حوادث از قبیل زلزله و آتش‌سوزی است. فقط باتجربه‌ترین مهندسان توانایی ارائه‌ی مشاوره در این مرحله را دارند. سطح بالایی از قضاوت مهندسی لازم است تا بتوان هسته‌ی الزامات مهندسی را حفظ کرد ولی در عین حال در زمینه‌های کم‌اهمیت‌تر مصالحه کرد. در بعضی موارد، گفتگویی کوتاه بین معمار و مهندس کافیست تا بتوان از به‌کارگیری رویکردهای صحیح مهندسی اطمینان حاصل کرد که در مراحل بعدی می‌توانند تکمیل شوند. گرچه، برای پروژه‌های پیچیده‌تر چندین مرحله آزمون و خطای طراحی وجود خواهد داشت. برای مقاوم‌سازی لرزه‌ای و سایر پروژه‌هایی که مهندس سازه در راس گروه طراحی قرار می‌گیرد، مشاوره معماری باید به‌کار گرفته شود. |
طراحی اولیه | در این مرحله، تصمیمات گرفته شده در مرحله‌ی قبل بازبینی شده و مورد بررسی دقیق‌تری قرار می‌گیرند تا حدی که بتوان آنها را به طور تقریبی روی نقشه‌ها نشان داد؛ ابتدا برای مشخص کردن چگونگی ادغام سیستم‌های مختلف مهندسی و سپس برای نشان دادن تطابق این سیستم‌ها با اهداف معمارانه‌ی طرح. این مرحله و مراحل بعد نیاز به سطح بالاتری از هماهنگی بین مستندات معماری و مهندسی پروژه دارند. |
طراحی پیشرفته | در این مرحله جزییات بیشتری از سیستم‌های مهندسی مشخص می‌شوند. اندازه‌ی اجزا، فضاها و المان‌های مکانیکی با دقت بیشتری محاسبه می‌شوند تا متناسب با فرم دقیقتر معماری ساختمان باشند. |
طراحی با جزییات | زمانی است که راهحلهای نهایی و هماهنگی دقیق و ادغام سیستم‌های معماری و مهندسی از طریق نقشه‌ها و مشخصات فنی تدوین و تبادل می‌شوند. در این مرحله باید توجهی ویژه به قسمت‌هایی مانند عملکرد اجزا غیر سازه‌ای در زلزله مبذول شود که ممکن است به دلیل خلل حرفه‌ای نادیده گرفته شوند. |
ساخت | کاستی‌های طراحی که در هنگام ساخت آشکار می‌شوند، از طریق بازبینی نقشه‌های اجرایی دقیق، طراحی سیستم‌های آماده یا در صورت نیاز تغییر نقشه‌های طراحی، به شکل رضایت‌بخشی می‌توانند برطرف شوند. |
همکاری باید در آغاز یک پروژه اتفاق بیفتد: قبل از اینکه ایده های معمارانه بوجود بیایند و یا در آغاز ایجادشان. شرایط کاری که همکاری زودهنگام معمار و مهندس را محدود میکنند باید برداشته شوند. اگر معمار نمی‌خواهد با مهندس تبادل نظر کند یا به هر دلیلی از انجام این کار جلوگیری می‌شود، باید از طرح‌های ساده و متقارن استفاده شود که به طرح‌های بهینه‌ی لرزه‌ای نزدیک هستند.[۳] |
لزوم همکاری در همه‌ی مراحل، از ایده‌پردازی تا ساخت، پیامدهایی برای تنظیم قراردادهای مشاورین دارد. برای مثال، بعد از کسب موافقت کارفرما، مهندس معماری که قرارداد را تنظیم می‌کند باید مفاد لازم برای کسب اطلاعات از سایر مشاورین در این مرحله را به درستی لحاظ کند. پروژه‌های پیچیده‌تر نیاز به سطح بالاتری از مهارت مهندسی دارند. ایجاد یک تیم کارآمد مهندسی از آغاز بسیار امر مهمی است.
کیفیت همکاری
مانند هر تلاش انسانی دیگر، همکاری می‌تواند خوب یا بد انجام شود. در زیر راهنمایی‌هایی برای انجام اصولی این امر ارایه شده است.
راهنمایی | نظرات |
کیفیت پروژه‌ی تکمیل شده | کیفیت پروژه‌ی تکمیل شده از دیدگاه کارفرما، بدون شک بازتابی از کیفیت همکاری تیمی است. کارفرما از این امر مطلع خواهد بود که چگونه پروژه نیازهای روزمره را برطرف می‌کند، اما در عین حال انتظار خواهد داشت که الزامات لرزه‌ای و حریق در نظر گرفته شوند که قبلا در تیم طراحی مورد بحث و بررسی قرار گرفته بودند. ارزیابی کیفی یک پروژه شامل فاکتورهای غیرملموس، مانند نوآوری، سادگی و کارآمدی راهحلهای فنی و کیفیت ادغام آنها با عناصر معماری و فاکتورهای کمی مانند، هزینه، هزینه در مقایسه با بودجه، و اتمام به موقع مراحل مختلف است.[۴] همکاری ضعیف، بی‌موقع یا غیر کافی بر روی همه‌ی این فاکتورها تاثیر منفی می‌گذارد. |
صداقت | صداقت و اعتماد به یکدیگر خصوصیت اصلی یک تیم طراحی موفق است. مهندسان و معماران باید با یکدیگر در مورد اهداف و ایده‌های خود صادق باشند. آنها باید همدیگر را از اهداف طراحی خود مطلع کنند. مهندسین باید به صورت فعال در گسترش طرح‌های اولیه‌ی معماری کمک کنند. اعضای تیم طراحی باید همچنین به یکدیگر از جهت حفظ استانداردهای حرفه‌ای فردی اعتماد داشته باشند تا بتوانند به سوی دستیابی بهترین نتیجه‌ی ممکن با یکدیگر همکاری کنند. |
رهبری | رهبری در همه‌ی تیم‌های همکاری لازم است. گرچه تصمیم‌گیری با رأی موافق هدف همکاری است، قبل از گرفتن تصمیم نهایی، مشاور اصلی مسئول اطمینان از تعداد کافی آزمون و خطا در روند طراحی است. مسئولیت % |
