حدود یک هفته از زمان انتشار خبر خروج ویلای نمازی اثر جیو پونتی در رسانه‌ها می‌گذرد و از مسئولین نهادهای مربوطه گفت‌وگوهایی منتشر شده است. در حالی که جامعه معماری و فعالان میراث فرهنگی در تکاپوی مطرح کردن این موضوع در رسانه‌ها و ایجاد حساسیت عمومی نسبت به تخریب میراث معماری مدرن تهران هستند، مطالعه این گفت‌وگوها وضعیت حقوقی و عاقبت اجرایی این ملک را شفاف‌تر می‌کند.
آنچنان که از متن این گفت‌وگوها بر می‌آید، بازگشت این اثر به فهرست ملی با مسئولیت سازمان میراث فرهنگی است منتفی است و هیچ کدام از نهادها نیز آمادگی خرید این این بنا را ندارند. تنها نقطه امیدوارکننده این اظهارات عدم وجود پروانه فعال برای تخریب و نوسازی است که فرصت را برای اقدام نهادهای مدنی برای شکایت دوباره به دیوان عدالت اداری، ورود ریاست قوه قضائیه به پرونده یا اقناع مالک است.
[divider]میراث فرهنگی[/divider]
اولین واکنش به انتشار این خبر از طرف محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور، بود که ۲۱ آذر در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا آب پاکی را روی دست کسانی ریخت که توقع پیگیری حقوقی از سازمان میراث برای لغو رای دیوان عدالت اداری مبنی بر خروج ویلای نمازی از فهرست آثار ملی را داشتند. وی در این مصاحبه گفت: «این بنا در روند قانونی از ثبت میراث فرهنگی خارج شده، بنابراین تنها راه آن است که شهرداری این خانه را تملک کند یا به جای آن ملک دیگری را به مالکان اختصاص دهد.» وی در این زمینه ادامه داد: «درخواستی به شهرداری تهران فرستادیم که این اثر را خریداری کند، زیرا که مکان مهمی در شهر است و جزو ثروت‌های مهم شهر تهران محسوب می‌شود.»
[divider]وزارت راه و شهرسازی[/divider]
پس از طالبیان، پیروز حناچی دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری و معاون وزیر راه و شهرسازی، در ۲۵ آذر در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا گفت: «باتوجه به اینکه ویلای نمازی ثبت ملی بوده است، کمیسیون ماده ۵ نمی‌توانسته با تخریب و نوسازی موافقت کند.» وی تصریح کرد «در جلسه شورای عالی شهرسازی در تاریخ ۲۲ آذرماه ۱۳۹۵ مقرر شد تا آقای طالبیان معاون سازمان میراث، مباحث حقوقی مساله ویلای نمازی را مورد بررسی دقیق قرار دهند و در جلسه آتی شورا نتایج بررسی‌ها را اعلام کنند.»
[divider]شهرداری تهران[/divider]
اما مفصل‌ترین پاسخ را البته با تاخیر پژمان پشمچی‌زاده، معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران، در گفت‌وگویی با روزنامه همشهری داد که در صفحه سه امروز ۲۸آذر این روزنامه منتشر شده است. وی در این مصاحبه تصریح می‌کند که هر چند با رای به خروج این اثر توسط دیوان عدالت اداری امکان دریافت پروانه تخریب و نوسازی برای مالکش فراهم است اما پروانه پیشین این ملک به دلیل اینکه رای کمیسیون ماده پنج پیش از ابلاغ طرح تفصیلی جدید بوده دیگر ملاک عمل نیست و این ملک پروانه فعالی ندارد. وی همچنین در این گفت‌وگو توضیحات بیشتری درباره تخریب خانه توران که چالش ماه‌های گذشته میراث معماری مدرن تهران بوده است ارائه داده است. متن این مصاحبه را نیز در ادامه می‌خوانید:
همشهری: در چند روز اخیر اخباری درباره خروج نام ویلای نمازی از فهرست آثار ملی و صدور مجوز ساخت ساختمان ۲۰طبقه برای آن مطرح شده است. شما درباره این موضوع چه پاسخی دارید؟
پشمچی‌زاده: اجازه بدهید ابتدا خبر منتشر شده را تصحیح کنم. مجوز صادر شده در کمیسیون ماده پنج در سال ۹۱ با ابلاغ طرح تفصیلی جدید از نظر قانونی دیگر ملاک عمل نیست و مالک فعلاً پروانه فعالی برای تخریب و نوسازی در این زمین ندارد.
همشهری: یعنی از نظر شما خطر تخریب ویلای نمازی منتفی است؟
پشمچی‌زاده: خیر؛ اتفاقاً با رأی نهایی مرجع قضایی عطف به تصمیمات پیشین سازمان میراث فرهنگی که این اثر را از شمول آثار ثبت شده ملی خارج کرده این امکان برای مالک فراهم می‌آید که درخواست مجوز جدیدی براساس پهنه بندی طرح تفصیلی برای تخریب و نوسازی ارائه دهد. البته شهرداری تهران فعلاً در برابر صدور مجوز مقاومت می‌کند تا شاید سازمان میراث فرهنگی از این فرصت استفاده کند. با شرایط فعلی اما حق درخواست پروانه برای مالک محفوظ است.
همشهری: در این شرایط سؤال اصلی این است که چرا در سال۹۱ کمیسیون ماده ۵ چنین جوازی را صادر و به تخریب این بنا رسمیت داده است؟
پشمچی‌زاده: از نظر اصولی با شما درباره اشتباه بودن این تصمیم همدلم، اما توجه کنید که قانون وظایف را در شهر تقسیم و تفویض اختیار کرده است. شما هیچگاه از دولت توقع قانونگذاری و از مجلس توقع اقدام اجرایی را ندارید چون وظایف دو نهاد شفاف و تقسیم شده است.
درباره آثار ارزشمند و تاریخی هم قانونگذار تعیین تکلیف کرده است. مرجع قانونی تعیین ساختمان‌های با ارزش و تحت حفاظت، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. موضوع ساخت هتل در این زمین هم با پیگیری همین نهاد در کمیسیون ماده پنج طرح و به آن نتیجه رسیده و سوابق موافقت‌های این نهاد با خروج از ثبت و ساخت هتل روی این زمین در رسانه‌ها منتشر شده است.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در آن بازه زمانی با تمرکز بر همین وجه گردشگری خود تمایل جدی به ساخت این هتل داشته است. حتی دوستانی که در آن دوره مسئولیت داشته‌اند نقل می‌کنند، پیگیری این نهاد برای دریافت این مجوز در کمیسیون ماده ۵ بسیار جدی و تأثیر‌گذار بوده است.
اصولا سازمان میراث فرهنگی می‌تواند برای دفاع از آثار تاریخی به نحو مؤثرتری عمل کند چه در این موارد و چه در مسائل کلی‌تری چون ارائه لیست کامل آثار تاریخی به شهرداری برای انعکاس در لایه‌های اطلاعاتی طرح تفصیلی که آسیب‌های خلأ چنین اطلاعاتی را در تخریب خانه توران شاهد بودیم. به‌نظرم می‌بایست وجوه و خلأهای قانونی صیانت از آثار تاریخی توسط این نهاد به درستی بررسی و بازنگری لازم صورت پذیرد.
همشهری: اتفاقاً معاون سازمان میراث فرهنگی کشور، در مصاحبه‌ای جبران این موضوع را از شهرداری مطالبه کرده و گفته درخواستی به شهرداری برای خرید این ملک فرستاده است.
پشمچی‌زاده: من تا این لحظه چنین درخواستی را دریافت نکرده‌ام و البته معتقدم نهاد میراث فرهنگی باید در این زمینه تحرک بیشتری از خود نشان دهد. سازمان میراث فرهنگی یک نهاد حاکمیتی است و نمی‌تواند با ارجاع به تغییر مدیران، تبعات این تصمیم را پیگیری نکند. ضمن اینکه پس از اخذ تصمیمات جدید در میراث فرهنگی که در سه‌سال‌و‌نیم گذشته صورت گرفته شاهد تحرک جدی در این زمینه نبوده‌ایم. پرونده ویلای نمازی و عدم‌تعیین حریم مصوب برای خانه رهنما هم مصادیقی از این رکود است. پس از چند سال از ابلاغ طرح تفصیلی هنوز در انتظار انجام وظایف سازمان میراث فرهنگی برای تکمیل لایه آثار باارزش هستیم.
متأسفانه این تعلل‌ها موجب وقایعی چون تخریب خانه توران شد. در ماجرای خانه توران هم شهرداری با اعزام اکیپ‌های شهربان و توقف چند روزه فرایند تخریب سعی کرد برای سازمان میراث زمان بخرد تا با شکایت جلوی این تخریب را بگیرد؛ اما در پایان مشخص شد خبر ثبت اضطراری این اثر واقعیت نداشته و سازمان میراث پیگیری‌های بعدی را متوقف کرد.
درباره خرید ویلای نمازی هم گمان می‌کنم این درخواست از شهرداری صحیح نباشد؛ شهرداری تا الان بسیاری از خانه‌های تاریخی شهر را خریداری و مرمت کرده است و در منطقه‌یک نیز باغ‌های متعددی را خریداری کرده است. از این نظر هرچند این اقدامات از وظایف اصلی شهرداری تهران نبوده و به نیابت از سازمان میراث فرهنگی انجام شده است، بار مالی سنگینی به شهرداری تحمیل کرده است. به همین دلیل اینجانب دوشنبه گذشته در جلسه اخیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری پیشنهاد خرید این بنا را با معاون محترم وزارت راه و شهرسازی مطرح کردم و مشخصاً درخواستم این بود که از محل اعتبارات بازآفرینی شهری که در اختیار آن وزارتخانه است این کار انجام شود.
همشهری: البته رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر نیز از رفتار دوگانه شهرداری تهران در برخورد با بناهای تاریخی گلایه کرده‌اند.
پشمچی‌زاده: بله، گفت‌وگوی آقای حکیمی‌پور را مطالعه کرده‌ام؛ از قضا مقاومت‌های تا به امروز ما برای صیانت از ویلای نمازی با همیاری اعضای محترم شورا ازجمله آقای پیرهادی میسر شده است؛ حضور اعضای این نهاد مهم می‌تواند در حفظ و حراست از میراث شهرمان کمک شایانی کند.
همشهری: پس از تخریب خانه توران شما قول راه‌اندازی سامانه‌ای مردمی برای گزارش ساختمان‌های با ارزش و در معرض خطر را دادید؛ این قول به کجا رسید؟
پشمچی‌زاده: این سامانه که در معاونت معماری و شهرسازی به‌نام ثابا می‌خوانیمش از نظر نرم افزاری آماده شده و در حال آزمون و تجهیز سخت افزاری است. به امید خدا در یکی دو هفته آینده آدرس اینترنتی این سامانه به اطلاع شهروندان خواهد رسید.
