آرامگاه «خواجه احمد یسوی» یک از اماکن مهم مذهبی نهتنها برای قزاقها بلکه برای کل مسلمانان آسیای مرکزی و فراتر از آن به شمار میرود و همهساله هزاران نفر از مردم قزاقستان و سایر کشورهایمنطقه آرامگاه این دانشمند و عارف برجسته را زیارت میکنند. خواجه احمد یسوی از چهرههای بزرگ تصوف در آسیای مرکزی بوده و طریقت خاصی به نام «یسویه» را نیز ایجاد کرده است. آرامگاه کنونی بهفرمان تیمور لنگ که خود را از مریدان یسوی میدانسته در سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۴۰۵ میلادی احداثشده اما قبل از آن نیز آرامگاه این پیر طریقت زیارتگاه عاشقان و ارادتمندان بیشماری بوده است.
امروزه این مقبره را در استان قزاقستانجنوبی بهنام مجموعه معماری «خواجه احمد یسوی» میشناسند. این مجموعه از هشت ساختمان ترکیب یافته که هرکدام باز از چند اتاق و سالن تشکلی شده است.
در قسمت مرکزی مجموعه آرامگاه این فیلسوف و شاعر عارف موقعیت داشته و پیرامون آن ساختمانهایی قرارگرفتهاند که هنوز هم از بیشتر آنها با اسم فارسی خود یاد میشود: جماعت خانه، مسجد، گورخانه، کتابخانه، خانقاه، آشپزخانه، حجرهها، آقسرای بزرگ و کوچک، قوداقخانه (خانهای که چاه آب دارد) و…
طرح این مجموعه که هشت ضلع دارد شاهکار بینظیر معماری قرونوسطی و یکی از بزرگترین و بهترین بناهای ساخت تیموریان به شمار میرود.
قطر خارجی گنبد اصلی بیش از ۴۰ متر و دور آن ۱۳۰ متر و ارتفاع منارهها تا ۳۸.۷ متر میرسد که کاشیکاری، زیبایی دکور و نقشهای دیوارها و سقف سالن و اتاقها شگفتانگیز به نظر میرسند.
جماعت خانه (محل جلسات ذکر دراویش) حلقه اتصال همه ساختمانهای این مجموعه بوده و بهصورت چهارضلعی است که هرکدام برابر با ۱۸.۲ متر است. در مرکز آن دیگ بزرگ تزیینشده با قطر ۲.۲ متر قرار دارد که طبق روایات از هفت نوع فلز ساختهشده و حدود ۲ تن وزن دارد. این دیگ که هدیه تیمور برای این آرامگاه است، نمادی از اتحاد و مهماننوازی دانسته میشود. این دیگ در سال ۱۳۹۹ میلادی از سوی «عبدالعزیز ابن شرفالدین تبریزی» ساختهشده و دستگیرههای دیگ شبیه گل نیلوفر آبی بوده و میان آنها برجستگیهای به نظر میرسد.
آرامگاه یسوی از سوی «خواجه حسن شیرازی» بر اساس روش و سنتهای معماری ایرانی بناشده ولی به دلیل آغاز ساخت شهر سمرقند بهعنوان پایتخت تیموریان ناتمام رهاشده که بعداً اقدام به تکمیل آن شده است.
طبق اطلاع دایرهالمعارف بزرگ شوروی این عارف برجسته ترکستان حدود ۱۱۰۵ میلادی یا ۴۸۴ هجری شمسی در شهرک «سمیرم» واقع در شرق شهر «چیمکنت» در جنوب قزاقستان به دنیا آمده و پس از چندی به شهر «یسه» مهاجرت کرده است. «یسه» که بعدها به ترکستان تغییر نام داد یکی از مراکز مهم دینی در عصر یسوی بوده است.
ماوراءالنهر و یا آسیای مرکزی یکی از مراکز اصلی تعلیمات تصوف و عرفان اسلامی بوده و از قرن دوم تا قرن هشتم هجری تعالیم و طریقتهایی را از قبیل «حکیمیه» منسوب به حکیم الترمذی، «کبرویه» منسوب به شیخ نجم الدین کبرا، «خواجگان» منسوب به خواجه عبدالخالق غجدوانی، «یسویه» منسوب به خواجه احمد یسوی و «نقشبندیه» منسوب به خواجه بهاالدین نقشبندیه را در دامن خود پرورده است.
خواجه احمد طریقت مکتب خاصی را بانام «یسویه» بنا نهاد که این مکتب بعدها در تمام منطقهی آسیای مرکزی مورد استقبال قرار گرفت و از ترکستان به سراسر ماوراءالنهر از دریای آق ایدل تا ترکستان شرقی و خراسان و ایران و قفقاز حتی تا روم گسترش پیدا کرد.
اولین اطلاعات دربارهی احمد یسوی در آثار صوفی محمد دانشمند (قرن ۱۲ میلادی) و تألیفات محیالدین ابن عربی (متوفی ۶۳۸ هجری قمری) به چشم میخورد. از آن به بعد متصوفین و عارفان و شاعران و تاریخنگاران برجستهای چون «خواجه محمدپارسا»، «امیرعلی شیر نوایی»، «فخرالدین علی صفی»، «حسن خواجه نثاری»، «سلطان احمد حزینی»، «محمد طاهر خوارزمی»، «غلام سرور لاهوری» و «حصام الدین سغناقی» و چندی دیگر به طریقت و جایگاه خواجه کموبیش اشاره نموده و از وی بهعنوان «سلطان العارفین»، «پیر ترکستان، «قبله دعای اهل ترکستان» یادکردهاند.
متأسفانه آثار مکتوب احمد یسوی حتی به شکل دستنویس در دسترس اهل تحقیق قرار ندارد، ولی نسب نامه و شجرهی وی در بعضی از منابع تاریخی آمده و در دسترس است.
درباره آرامگاه خواجه محمد یسوی
- کار ساخت این آرامگاه در قرن چهاردهم و در سال ۱۳۸۹ میلادی آغاز شد
- این بنا، در سال ۲۰۰۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید
- یسوی شاعر و صوفی ترک بود
- کار ساخت آرامگاه هیچگاه به پایان نرسید
- گنبد آن به ارتفاع ۳۹ متر، بزرگترین گنبد در آسیای میانه است
این بنای بسیار بزرگ مانند یک ساختمان ۱۵ طبقه است. گنبد بالای آن، یکی از بزرگترین گنبدها در آسیای میانه به حساب می آید.
این آرامگاه، مقبره خواجه احمد یسوی، شاعر، صوفی و بنیانگذار مکتب یسویه است. ساخت مقبره در قرن ۱۴ میلادی شروع شد. معمار آن یک ایرانی به نام خواجه حسین شیرازی بوده است.
یک تاریخدان محلی می گوید: «این عمارت یکی از مهمترین مراکز مذهبی برای بازدیدکنندگانی است که از کشورهای مختلف به اینجا می آیند. هر ساله حدود یک ملیون نفر از کشورهای اتحاد جماهیر شوری سابق، از کشورهای دیگر از این مکان بازدید می کنند.»
مزار خواجه احمد یسوی در سال ۲۰۰۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
منبع:[button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”http://fa.euronews.com/2015/07/06/postcards-from-kazakhstan-the-massive-mausoleum-revered-by-pilgrims”]یورونیوز فارسی[/button]
[button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”nofollow” openin=”samewindow” url=”http://aboutkazakhstan.com/blog/”]About Kazakhstan[/button]
[button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930214000065″]فارس نیوز[/button]