[divider]پیشگفتار[/divider]
مطابق قوانین جاری تهیه طرح‌های توسعه و عمران شهری شامل طرح جامع و تفصیلی برای مدت ۱۰ سال تهیه می‌شوند.
بدین ترتیب شرکت‌های مهندسین مشاور مأمور به تهیه این طرح‌ها شده و به این منظور بایستی تهیه طرح را در سه گام کلی شناخت، تحلیل و طراحی به انجام رسانند.
[divider]نقض عهد پیش از تهیه طرح[/divider]
در ابتدای امر وزارت خانه راه و شهرسازی به کلیه دستگاه‌های اجرایی واقع در منطقه اعم از ادارات کل زیرمجموعه وزارتخانه‌ها و سایر نهادهای انقلابی و اجرایی نامه‌نگاری‌های موردنیاز مبنی بر معرفی مهندسین مشاور مربوطه را انجام می‌دهد.
متأسفانه علیرغم صدور معرفی‌نامه یادشده، شرکت مهندسین مشاور بایستی بارها با نظام بوروکراتیک محلی بجنگد تا قطره‌قطره اطلاعات فضایی را از هزارتوهای ادارات کل زیرمجموعه دولت به دست آورد. در این ادارات به‌گونه‌ای با اطلاعاتی همچون نقشه‌های شبکه‌های تأسیسات آب و فاضلاب، شبکه برق‌رسانی و … برخورد می‌شود که گویا داده‌های حساس و طبقه‌بندی‌شده هستند. این نقشه‌ها که ناقص، ترسیم‌شده با دست و فاقد کیفیت‌های زمین مبنا و قدیمی هستند عموماً در فرآیند تهیه طرح نمی‌توانند نقشی داشته باشند و دلیل توجه مهندسین مشاور به آن‌ها صرفاً از سرانجام وظیفه و راضی ساختن نهاد تصویب‌کننده طرح است. ازنظر نهادهای استانی وزارت راه و شهرسازی که تصویب طرح‌های جامع را به عهده دارند نفس وجود نقشه‌های اسکن شده به معنی انجام تعهد در خصوص زیرساخت‌های شهری است. بسیاری از ناکارآمدی‌های توسعه شهرها به لحاظ زیرساختی را بایستی دلیل همین نگاه گنگ و مات به نظام اطلاعات شهری دانست. وزارت خانه راه و شهرسازی نهاد مسئول کلیه طرح‌های توسعه است ولی هنوز هیچ پایگاه داده‌ای از اطلاعات شهری حتی برای شهرهایی که نسل سوم طرح‌های توسعه را تجربه می‌کنند تهیه ننموده است.
به بیان بهتر اطلاعات تعداد واحدهای تجاری شهر همدان اگر در سال ۱۳۸۰ جمع آوری شده امسال و پس از گذشت ۱۵ سال برای تهیه طرح جامع جدید بایستی از نو جمع‌آوری اطلاعات انجام پذیرد. این در حالی است که دولت و وزارت خانه‌های آن در تمام این مدت از هرگونه تحولات املاک مطلع بوده و بجای سرشماری پرهزینه می‌تواند از گزینه بروز رسانی استفاده نماید. به‌این‌ترتیب این کم‌کاری دولت (و به‌طور مشخص وزارت راه و شهرسازی) منجر به اتلاف وقت حدوداً ۶ ماهه و صرف هزینه و انرژی از جیب خزانه ملی می‌شود.
[divider]نقض عهد حین تهیه طرح[/divider]
شرکت‌های مهندسین مشاور در آغاز قبول مسئولیت تهیه طرح اسنادی را به‌عنوان پیشنهاد فرآیند انجام کار در اختیار کارفرما (وزارت راه و شهرسازی) قرار می‌دهند. این اسناد که به امضای طرفین قرارداد می‌رسند نشان‌دهنده تعهدات دو طرف بوده و شامل شرح خدمات تهیه طرح، جدول زمان‌بندی پیشرفت هر بند از قرارداد تهیه طرح و مواردی همچون نیروی انسانی مسئول طرح به لحاظ شمار و میزان تحصیلات و … است.
وزارت خانه در نخستین قدم نقض عهد نموده و از شروع مرحله مطالعات، شرکت مشاور را مسئول پاسخ به استعلام‌های واصله به شهرداری‌ها می‌داند. تصور کنید شرکتی در مهرماه سال ۱۳۹۵ قرارداد تهیه طرح جامع شهر «الف» را بسته است.
در گام اول شرکت بایستی با هزار مکافات ظرف مدت مثلاً شش ماه از شمار جمعیت، نقشه‌های پایه و وضع اشتغال شهروندان مطلع شده و برداشتگرها را با پرسشنامه راهی کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر کند.[۱]
به نیمه‌های آذرماه نرسیده شرکت با نامه‌نگاری‌های روزمره و کلافه کننده شهرداری مواجه شده است. شهرداری که با انقضای طرح جامع سابق مواجه شده است بایستی پاسخگوی متقاضیان تغییر و توسعه در املاک باشد. شهروندان می‌خواهند بدانند تراکم موردنظر طرح آتی برای ملک ایشان به چه میزان است و یا مثلاً می‌توانند در ملک ۸۰ متری خود یک واحد مسکونی دایر نمایند یا خیر؟
مهندسین مشاور که پیش‌تر با وزارت خانه توافق کرده که پس از شش ماه تازه‌وارد مرحله تحلیل و ارزیابی بشود بایستی پیش از آن تاریخ به ارباب‌رجوع شهرداری پاسخ دهد؛ و به‌نوعی پیش از مطالعه طراحی را آغاز کند.
[divider]نقض عهد پس از تهیه طرح[/divider]
پس از تهیه، طرح چندین ماه در مراحل تصویب، جلسات کمیسیون فنی استان تا تصویب نهایی در شورای عالی شهرسازی و معماری معطل مانده و تازه بایستی منتظر ابلاغ و بعد تأمین بودجه و اختصاص آن بماند. به‌این‌ترتیب طرح جامعی که در حال حاضر در حال تهیه است و از اطلاعات‌پایه سرشماری ۱۳۹۰ استفاده نموده بعد از دو سال ابلاغ می‌شود و بایستی تا سال ۱۴۰۵ پاسخگوی نیازهای شهر فرضی باشد. دولت و به‌طور مشخص وزارت خانه راه و شهرسازی، در صورت کاهش زمان تهیه طرح (از طریق ایجاد بانک اطلاعات و به‌روزرسانی آن در طول دوره طرح و شفافیت در اطلاع‌رسانی) تسهیل تصویب طرح (تکمیل همکاری با شرکت مهندسین مشاور برای تهیه و نظارت بر مختلف شهر خدمات و تقویت کمیته‌های فنی) و تقویت پایش و پشتیبانی طرح (تقویت نقش عامل چهارم کوتاه کردن دوره طرح از ۱۰ سال به ۵ سال در جهت همخوان شدن با نظام آماری ایران و تهیه طرح جدید از میانه دوره طرح قبلی) می‌توانند به نقش خود در مدیریت فضای جغرافیایی ایران عمل نموده و از مقام ناقض طرح‌های توسعه به حامی و مدافع آن‌ها بدل شوند.
[divider]پانویس[/divider]
[۱] – به تجربه می‌توانم ادعا نمایم در بسیاری موارد حتی تا یک ماه مانده به تصویب طرح شرکت‌های مشاور همچنان مشغول کش‌وقوس‌های اداری برای دریافت و تکمیل و به‌روزرسانی اطلاعات مرحله شناخت هستند.
