نروژ کشوری است که مثل ما از درآمدهای نفتی سرشار برخوردار است و در طبقه‌بندی شکل حکومت‌ها مثل ما دارای ساختار دولت بسیط است. این دو شباهت، بررسی تجربه‌ی نروژ را در نحوه‌ی برنامه‌ریزی فضایی و رابطه‌ی حکومت ملی و محلی برای ما بیش از سایر کشورها ارزشمند می‌سازد.
در نروژ به دنبال نهضت تمرکز‌زدایی که از سال‌های دهه‌ی ۶۰ و ۷۰ میلادی آغاز شده، به نوزده استان/شهرستان و به‌ویژه به ۴۵۴ شهرداری، اختیارات گسترده‌ای داده‌شده است. اعضای شورای استان در نروژ مستقیماً توسط مردم انتخاب می‌شوند.
نروژ به ۱۹ استان شامل شهر اسلو که شهرداری هم هست، تقسیم می‌شود. مساحت بزرگ‌ترین استان نروژ یعنی فینمارک ۷۶۴۰۰ کیلومترمربع و کوچک‌ترین آن‌ها یعنی وستفلد ۲۲۰۰ کیلومترمربع است. جمعیت استان‌ها از حداقل ۷۶۵۰۰ نفر در فینمارک تا حداکثر ۴۸۰ هزار نفر در اسلو تغییر می‌کند. دولت استان‌ها عبارت است از:
- شورای انتخابی استان و تشکیلات اداری مستقل آن
- استاندار که از طرف دولت مرکزی منصوب می‌شود
- شماری ادارات دولت مرکزی
[divider]سطح ملی[/divider]مسئولیت برنامه‌ریزی فضایی در سطح ملی با وزارت محیط‌زیست است. با تدوین رهنمودها و سیاست‌ها و نظارت بر برنامه‌ریزی‌های استان‌ها و شهرداری‌ها، وزارتخانه سعی دارد شوراهای سطوح مذکور را وادار کند وظایف خود را مطابق قوانین جاری اجرا کنند. وزارتخانه‌های دیگری که در امر برنامه‌ریزی فضایی/منطقه‌ای نقش کلیدی دارند عبارت‌اند از: وزارت حکومت‌های محلی و منطقه‌ای، وزارت نفت و انرژی، وزارت کشاورزی و وزارت ترابری.
در مواردی دولت مرکزی تهیه‌ی برنامه‌های بخشی مانند برنامه‌ی شبکه‌ی راه‌ها، پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده، نفت، نیروگاه‌های آبی و برخی منابع طبیعی را رأساً به عهده می‌گیرد؛ اما اصل بر این است که سیاست‌های بخشی دولت مرکزی، در سطوح استانی و محلی (شهرداری) و به‌وسیله‌ی مقامات مربوط، هماهنگ شود. در قانون برنامه‌ریزی و ساختمان مصوب ۱۹۸۵، نظام برنامه‌ریزی نروژ، نظامی مشترک و به‌وسیله‌ی مقامات محلی و استانی و ملی صورت می‌گیرد. در قانون مذکور قواعد و راه‌حل‌هایی برای گفتگو و هماهنگی میان سطوح مختلف حکومتی دیده شده است.
هر ۴ سال یک‌بار، پیش از آنکه تشریفات برنامه‌ریزی متعارف در سطوح استانی و محلی شروع شود، مجلس و دولت مرکزی هدف‌های ملی مهم را با عنوان «رهنمودهای برنامه‌ریزی ملی (PBA)» منتشر می‌کنند. وزارت محیط‌زیست با همکاری سایر وزارتخانه‌های مرتبط، مسئول تدوین مجموعه‌ی جامعی از رهنمودها است.
[divider]سطح استانی[/divider]بعد از برخی برنامه‌های ملی و رهنمودهای برنامه‌ریزی ملی، برنامه‌های استان قرار دارند که در آن‌ها درباره‌ی مسائلی که استان‌ها مسئولیت مالی دارند برنامه تهیه می‌شود مانند راه‌ّ‌های استانی و بیمارستان‌ها. درواقع برنامه‌ی استان یک سند سیاست‌گذاری منطقه‌ای و برنامه‌ی عملیاتی (Action Plan) مشترک برای همه‌ی مسئولان عمومی و خصوصی استان است. هدف این برنامه‌ها، ایجاد هماهنگی در هدف‌ها و فعالیت‌های کالبدی، اقتصادی و فرهنگی آن‌هاست. این برنامه شامل هدف‌ها و برنامه‌های بلندمدت توسعه‌ی منطقه‌ای و برنامه‌ی چهارساله برای عملیات هماهنگ توسط شورای استان، شهرداری‌ها، سازمانهای دولتی ذی‌ربط و بخش خصوصی است. در این برنامه‌ها رهنمودهای استفاده از زمین و منابع طبیعی برای شهرداری‌ها و ساخت‌وسازهایی که اثر آن‌ها فراتر از مرزهای یک شهرداری باشد، گنجانده می‌شود. شورای استان مسئول تهیه‌ی برنامه‌ی استان است و استاندار مشارکت سازمانهای دولت مرکزی را در تهیه و اجرای برنامه هماهنگ می‌کند. برنامه‌های استانی به تصویب شورای استان و تأیید کابینه می‌رسد.
[divider]سطح محلی[/divider]در سطح بعد شهرداری‌ها قرار دارند. در نروژ، شکل غالب برنامه‌ریزی، «طرح‌های جامع شهرداری» است. از سال ۱۹۶۵، شهرداری‌ها ملزم به تهیه‌ی دو نوع برنامه شدند: برنامه‌های الزامی و کلی که چهارچوب تهیه‌ی برنامه‌ی محلی بود و برنامه‌های تفصیلی محلی. برنامه‌های محلی بیشتر به کاربری زمین و منطقه بندی (زونینگ) می‌پرداختند و پیش از آنکه به اجرا گذاشته شوند به‌وسیله‌ی مقامات استان و وزارتخانه مورد رسیدگی دقیق قرار می‌گرفت. در قانون سال ۱۹۸۶ برنامه‌های شهرداری در جهت تأکید بیشتر بر مسائل اقتصادی و اجتماعی، هماهنگی برنامه‌ها و مشارکت عمومی، اصلاح‌شده است. در حال حاضر، برنامه‌های شهرداری شامل برنامه‌های جامع، برنامه‌های توسعه‌ی محلی و برنامه‌های ساخت‌وساز هستند. برنامه‌های جامع شهرداری به‌منظور ایجاد هماهنگی در هدف‌ها و فعالیت‌های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، زیبایی‌شناختی و فرهنگی است. برنامه حاوی هدف‌های بلندمدت، رهنمودهای بخشی، مقررات کاربری زمین برای تسهیل مدیریت سرزمین و دیگر منابع طبیعی است. تصویب برنامه‌های شهرداری به عهده‌ی شورای شهرداری است و در صورت بروز اختلاف با شهرداری‌های مجاور یا استانداری و سازمانهای دولتی دیگر، اگر ماجرا با وساطت استانداری حل نشد، موضوع برای رسیدگی و تصمیم نهایی به وزارت محیط‌زیست ارجاع داده می‌شود. حکم این وزارتخانه نهایی و بدون فرجام است.
برنامه‌ی توسعه‌ی محلی نوعی برنامه‌ی تفصیلی است که حاوی مقررات استفاده از زمین و حفاظت آن، آبراه‌ها، نواحی دریایی و محیط‌های صحرایی در مناطق خاصی از شهرداری است. صاحبان املاک، شرکت‌های ساختمانی و دیگران نیز می‌توانند برای مناطق شهرداری طرح توسعه‌ی محلی پیشنهاد کنند که در این صورت بعد از تصویب توسط شهرداری، هزینه‌ی توسعه‌ی محل به عهده‌ی طرف خصوصی خواهد بود.
افزون بر این‌ها، شهرداری‌ها باید برنامه‌های ساخت‌وساز هم تهیه کنند. این برنامه‌ها حاوی جزئیات بسیاری درباره‌ی کاربری زمین، طراحی بناها و تأسیسات در سایت‌های مشخص است. اگر سایر مقامات مسئول برنامه‌ریزی مانند وزارت محیط‌زیست پیشنهادی برای طرح‌های توسعه‌ی محلی دارند می‌توانند با مسئولان برنامه‌ریزی شهرداری در میان بگذارند.
برنامه‌های استان و جامع شهرداری‌ها هر ۴ سال یک‌بار مصادف با دوره‌های انتخاباتی تجدیدنظر می‌شوند.
سیاست‌های ملی و رهنمودها ازنظر قانونی الزام‌آور نیستند؛ اما شوراهای استان، شهرداری‌ها، استانداران و دیگر سازمانهای دولتی ملزم به رعایت آن‌ها در برنامه‌ریزی‌های استانی و شهرداری‌ها هستند. برنامه‌های استانی هم اثر قانونی ندارند؛ اما بااین‌حال برنامه‌های مصوب استان‌ها جهت‌گیری همه‌ی برنامه‌ریزی‌های بخشی و شهرداری‌های محدوده‌ی استان را مشخص می‌سازد. در مواردی که میان شورای شهرداری و سازمان دولتی اختلاف‌نظر پیش آید، شورا می‌تواند از دولت مرکزی تقاضای پژوهش کند.
بخش کاربری برنامه‌ی جامع شهرداری برای همگان الزامی است. همین موضوع درباره‌ی برنامه‌های توسعه‌ی محلی و ساخت‌وساز نیز صادق است.
[divider]درآمد نفتی الزاما تمرکز آفرین نیست[/divider]درآمدهای سرشار نفتی در نروژ باعث نشده این دولت با تکیه بر این درآمدها به تمرکز در شیوه ی اداره حکومت روی بیاورد، بلکه بر عکس با تفویض اختیار به سطوح استانی و به خصوص محلی، بار اصلی برنامه‌ریزی و برنامه‌های اجرایی را بر عهده حکومت‌های محلی گذاشته است. نهضت تمرکز زدایی در نروژ از دهه‌ی ۶۰ میلادی آغاز شده و تا کنون هم ادامه دارد. دولت مرکزی تنها در حیطه‌ی رهنمود و راهبردهای کلی و برخی برنامه‌ها که ابعاد ملی دارند وارد فرآیند برنامه‌ریزی می‌شود و باقی تمرکز خود را به هدایت و نظارت بر سطوح استانی و محلی اختصاص می‌دهد.
برگرفته از کتاب آمایش سرزمین،تجربه جهانی و انطباق آن با وضعیت ایران نوشته فیروز توفیق
