آیا روزی خواهد رسید که قراردادهای عمران شهری از دور قابل روئیت باشند؟

بسط مفاهیم جدید در شهرسازی ایران – شفافیت مالی – نشاط

[divider]پیشگفتار[/divider]

شهرهای ما کارگاه‌های ساختمانی شده‌اند. در جدالی نفس‌گیر علیه جریان زمان پوست‌واستخوان این پیکرهٔ بیمار در حال جراحی پلاستیک است.

روزی نیست که در خیابان‌های شهر شاهد حفاری‌های مختلف نباشیم، حفاری‌هایی که گاه برای قرار دادن شبکه‌های تأسیسات شهری انجام می‌شوند، اگرچه عموماً هدف از این اقدامات ترمیم و مرمت شبکه‌های فرسوده شهری است.

در کنار این موضوع در مواردی نیز نهادهای مرتبط با مدیریت شهری، اقدام به عمران کاربری‌های عمومی همچون پارک‌ها، فرهنگسراها، پایانه‌های مسافری و مانند آن می‌کنند.

از سوی دیگر همان‌طور که پیش‌تر نیز عنوان کردیم برنامه‌ریزی شهری نوین با مسائل شهری به‌صورت واقعی، فرا ذهنی و در بستر هزینه – فایده مواجه می‌شود.

لذا در یک رابطه عقلایی[۱] آن دسته از اقدامات ذکرشده که هزینه نهایی و تمام‌شده ایشان کمتر از منافع کسب‌شده (برای عموم شهروندان) نهایی‌شان باشد به‌عنوان اقدامات صحیح و قابل‌پذیرش از سوی شهروندان شناخته‌نشده و موجبات اعتراض، کاهش اعتماد و به تبع آن، کاهش میزان مشارکت عمومی شهروندان را فراهم خواهند آورد.

[divider]ایده‌ای برای شفافیت، نظام شفافیت اقدامات و طرح‌ها (نشاط)[/divider]

به نظر می‌رسد با توجه به حجم بالای داده‌های مربوط به این اقدامات و لزوم کاهش فاصله میان شهروندان و نهادهای تصمیم گیر و ناظر لازم باشد همانند بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته (به لحاظ نظام برنامه‌ریزی شهری)، ایران نیز به یک سامانه یکپارچه با عنوان پیشنهادی «نظام شفافیت اقدامات و طرح‌ها (نشاط)» مجهز شود تا از منافع پرشمار آن بهره‌مند شده و بعدازاین جلوی آسیب دیدن سرمایه‌های مالی و انسانی در شهرهای کشورمان گرفته شود.

ایده این سامانه که در مرحله فعلی بسیار خام بوده و نیازمند اشتراک نظر متخصصین شهری، امور مالی، مدیریت پروژه و … است؛ ناظر بر ثبت مشخصات پروژه‌ها و اقدامات شهرداری‌ها و نهادهای مجری و مسئول عمران و توسعه در شهرها، در یک سامانه تحت وب با قابلیت درج مشخصات پروژه اعم از مجری، هزینه، زمان، ناظر، اسناد فنی و حقوقی مربوطه است. شهروندان و مدیران شهری با سطوح دسترسی‌های مختلف می‌توانند به این سامانه متصل شده و ضمن آگاهی از مندرجات، امکان پیشنهاد به‌روزرسانی اطلاعات (از سوی نهاد مسئول) را داشته باشند.

[divider]هفت دلیل برای نیاز به نشاط[/divider]

۱- در بسیاری موارد هزینه‌های انجام‌شده توسط مدیریت شهری بسیار بیشتر از آن چیزی است که در میدان عمل مشاهده می‌شود. به‌عنوان‌مثال هر اقدام عمرانی یا فعالیت جاری مرتبط با ترمیم استهلاک‌های شهری نیازمند یک سامانه اداری، پشتیبانی برنامه‌ای و سایر الزامات مانند آن است. کارمندان، مدیران، هزینه نگه‌داری و بیمه لجستیک و بسیاری چیزهای دیگر که در زمین و میدان ساخت‌وساز دیده نمی‌شوند اما بدون آن‌ها انجام اقدامات غیرممکن است.

نهاد مدیریت شهری در صورت بهره‌گیری از یک سامانه نشاط این امکان را خواهد داشت که هزینه‌هایی ازاین‌دست را به شهروندان یادآور شده و به‌این‌ترتیب سطح مطالبه گری شهروندان را در یک نظام هماهنگ و با شفافیت بالا در تعادل با میزان مشارکت‌های مالی ایشان در فرآیند توسعه تعریف کند. بدین ترتیب شهروندان خواهند دانست که اولاً استفاده از یک خدمت شهری نیازمند چه میزان هزینه آشکار و پنهان است و ثانیاً منبع تأمین مالی این خدمت به چه صورت است؟

۲- شهروندان پس‌از این اقدام که با گزارش‌های مالی دوره‌ای مدیریت شهری به نهادهای انتخابی ایشان (مانند شوراهای شهر) همراه خواهد بود نسبت به نهاد هزینه کننده اعتماد بیشتری از خود بروز داده و بدین ترتیب با احتمال بیشتری در مقاطع بعدی به مشارکت و هم‌افزایی سرمایه‌های انسانی خواهند پرداخت.

۳- بسیار پیش آمده است که نهادهای مختلف درگیر در فرآیند مدیریت شهری به دلیل ارتباطات ضعیف بین دستگاهی از اقدامات بعدی یکدیگر اطلاع ندارند. شرکت مخابرات بدون اطلاع از برنامه شهرداری برای انجام روکش آسفالت محور فرضی دو ماه بعد برای قرار دادن کابل فیبر نوری اقدام به آسیب رساندن به کف سازی و زیرسازی خیابان عمومی می‌کند. این ناهماهنگی از چشم شهروندان پوشیده نیست و به‌کرات در مکالمات روزانه از آن سخن میگویند. سامانه نشاط در صورت ایجاد این ظرفیت را خواهد داشت که به‌عنوان مقدمه تشکیل یک نهاد مدیریت یکپارچه شهری وارد عمل شده و با تجمیع داده‌های بیرونی از سازمان‌های مختلف حول محور داده‌های مکان‌مبنا[۲] معرفی شود.

۴- بسیاری از نقاط شهرهای را می‌توان مثال زد که با تغییرات مدیریتی در مجموعه شهرداری‌ها، نزدیک شده به مناسبت‌ها همانند سالگرد انقلاب، عید نوروز و یا مناسبت‌های محلی به‌عنوان نخستین موقعیت مورد تغییر و مداخله واقع می‌شوند. این مداخله شامل طیف گسترده‌ای از نصب المان در میدان‌ها، رنگ‌آمیزی دیوارها و جداول، گل‌کاری در میدان‌ها و باغچه‌های شهری، کف‌سازی پیاده‌روها، جدول‌کشی و نهایتاً آسفالت محورهای عمومی می‌شود.

در کشوری با بودجه ریاضتی، زیرساخت‌های آسیب دیده و اولویت‌های عدیده برای سرمایه‌گذاری و نوسازی، مشاهده نمونه‌هایی مانند مرمت چندین‌باره پیاده‌روهای حول میدان ونک که طی آن، بارها کفپوش‌های سنگی با عمر کمتر از دو ماه با پتک و کلنگ تخریب و نمونه‌های گاه کم‌دوام تری جایگزین آن‌ها شد، بسیار مایه تأسف است.

۵- پیش‌بینی می‌شود با ایجاد سامانه یادشده، شهروندان و مدیران شهری از عمر عرصههای در دست تعمیر و مداخله، آگاه شده و وضعیت آن‌ها به لحاظ میزان قابلیت استفاده مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. بدین ترتیب شاهد صرفه‌جویی‌های بیشتر و مراقبت از ریال‌های گران‌بهای بودجه عمومی خواهیم بود و راه بر رانت جویی‌های گروهی و قراردادهای فراتر از نیاز شهری تنگ‌تر خواهد شد.

۶- در حال حاضر شهرداری‌ها بایستی به‌صورت ادواری گزارش‌های مالی خود را شامل صورت هزینه و درآمد در اختیار نمایندگان مردم در شوراهای شهر قرار دهند. در صورت تکمیل سامانه نشاط شوراهای شهر می‌توانند به‌صورت لحظه‌ای از بیلان مالی شهرداری‌ها مطلع گردند. بدین ترتیب بسیاری از سو تفاهم‌ها خارج از فضای جنگ رسانه‌ای و بر پایه آمار و ارقام صحیح قابل‌رفع خواهد بود.

۷- مورد نهایی سامانه پرداختی و مدیریت پس از انجام پروژه‌های شهری است. بسیاری از پیمانکاران در بیش از یک پروژه با شهرداری‌ها همکاری داشته و در مناقصه‌های مختلف به گواهی‌های حسن انجام وظایف در پروژه‌های مشابه ارجاع می‌دهند. در صورت الزام مدیریت شهری به تعریف قراردادهای پیمان‌کاری در سامانه نشاط می‌توان انتظار داشت نهاد پیمانکاری در طول انجام تعهد و پس از تحویل پروژه همچنان مورد نظارت شهروندان و مدیریت شهری قرار داشته و حسن انجام پروژه‌های قبلی در تعیین کیفیت ورود وی به مناقصه‌های جدید مؤثر واقع شود.

[divider]پانویس[/divider]

[۱] -Rational

[۲] -Place Based DATA

مطلبی دیگر
آیا اپراخانه‌ی بزرگ قاهره ابزار امپریالیسم فرهنگی بود؟