نویسنده: شیوا آراسته| معمار و پژوهشگر
نوشته زیر بخشی از یک پژوهش گسترده در خصوص کیفیت بخشی به مسکن روستایی است که به دلیل وقوع زلزله دلخراش در غرب ایران لازم دیدم تا بخش تجارب ساخت و ساز پس از زلزله را در اختیار متخصصین و دست اندرکاران بازسازی قرار دهم .
در راستای بررسی و مطالعه هدفمند مصادیق ارزشمند، نظام واحدی که مشتمل بر محورهای زیر است، تدوین گردید و همه مصادیق بر اساس این نظام مورد نقد و بررسی قرار گرفتند. همچنین نتیجه گیری و جمع بندی اقدامات نیز بر اساس همین نظام انجام شد. محور های کلی این بررسی عبارتند از:
- مشخصات وقوع حادثه
- گروه های مجری و برنامه بازسازی
- میزان مداخله و مشارکت مردم بومی
- زیرساخت ها
- نحوه بازسازی کلیت روستا
- نوع نگاه در روش های طراحی و ساخت واحدها
( معماری واحد، توجه به اقلیم، محیط،بعد خانوار، معیشت ، فرهنگ، گسترش و انعطاف پذیری، بهداشت)
- توجه به سنت سکونت
- میزان رضایت ساکنین
بازسازی و نوسازی روستاهای زلزله زده، سیل زده و جنگزده
الف) مناطق زلزله زده
۱ـ منطقه زلزله‌زده بوئین زهرا
۱- ۱- مشخصات وقوع زلزله در بوئین زهرا
زلزله بوئین‌زهرا در ساعت ۲۲و ۵۵دقیقه به وقت محلی و ۱۹و ۲۰دقیقه به وقت گرینویچ در دهم شهریور سال ۱۳۴۱ هجری شمسی, مطابق با اول سپتامبر سال ۱۹۶۲میلادی به وقوع پیوست. موقعیت جغرافیایی کانون زلزله در َ۵۹ و °۳۵ شمال و َ۸۵و°۴۹ شرقی و عمق کانونی آن حدود ۲۰کیلومتر بوده است. مراجع مختلف بزرگی زلزله را ۲/۷ در مقیاس ریشتر ذکر کرده‌اند.
بر اثر این زلزله حدود ۱۹۴ روستا آسیب دیده‌اند و به دلیل پائین‌بودن کیفیت ساختمان‌ها، تخریب به گونه است که غالب واحدهای آسیب دیده قابل مرمت نیستند. همزمانی این بازسازی با برنامه‌های عمرانی دولت (برنامه سوم) بخصوص برنامه اصلاحات اراضی در اوایل دهه چهل و سعی مسئولین دولتی بر دخالت‌دادن برنامه عمرانی در بازسازی بخش‌هایی از مناطق سانحه‌دیده ویژگی خاصی را به این تجربه می‌دهد، به‌طوریکه بازسازی بعضی از روستاها با حضور متخصصین خارجی و داخلی و با جامع‌نگری به لحاظ مسائل اقتصادی، اجتماعی و عمرانی صورت می‌گیرد و در نقاط دیگر چند اتاق به عنوان سرپناه و آن‌هم بسیار غیرفنی توسط مردمی احداث و در اختیار آسیب‌دیده‌گان قرار می‌گیرد.
۱-۲- گروههای مجری و برنامه بازسازی
به طورکلی مجریان بازسازی منطقه زلزله‌زده بوئین زهرا را، میتوان در سه گروه خاص به شرح ذیل دسته‌بندی نمود:
الف- گروههای خارجی
ب- گروههای داخلی
۱- دستگاههای دولتی
۲- نهادها و گروههای مردمی
الف – گروههای خارجی:
از جمله گروههای خارجی مجری بازسازی منطقه زلزله‌زده بوئین زهرا ، شامل این کشورها بوده اند:
- انگلستان
- هلند
- آمریکا
ب- گروههای داخلی:
۱- دستگاههای دولتی: از جمله ارگانهای دولتی مجری بازسازی نیز شامل دستگاههای زیر بوده اند:
- وزارت کشاورزی
- ارتش
- سازمان برنامه
- شرکت ملی نفت ایران
- بانک ساختمانی
- وزارت صنایع و معادن
۲-گروههای مردمی :
گروههای مردمی نیز در بازسازی این مناطق سهیم بودند که شامل گروههای زیر میباشند:
- علمای حوزه
- بازاریان و اصناف
- بازاریان تهران و بازاریان اصفهان
برنامه بازسازی: آنچه در خصوص برنامه بازسازی قابل توجه و تأمل است، تأثیرپذیری برنامه بازسازی از برنامه سوم عمرانی عنوان گردید. در این مواد، وزارت کشاورزی مکلف شده بود در مرحله اول خانههای لازم برای آسیب‌دیده‌گان را بنا نموده و تا آخر سال ۱۳۴۱ فعالیت‌های کشاورزی را به جریان انداخته و رونق بخشد و در مرحله دوم ظرف ۶ ماه برنامه ده‌سازی و عمران منطقه را براساس اسلوب‌های جدید زارعی و آبیاری تنظیم و به موقع اجرا گذارد. (در هیچ سندی به‌طور جامع بحث از چگونگی تدوین برنامه وجود ندارد ولی از گزارش‌های موردی درخصوص آنچه در جریان بازسازی اتفاق افتاد، میتوان اطلاعات مربوط به استخراج و با در کنار هم قرار‌دادن آنها به موارد مربوط پی برد.)
هیئت هماهنگی ابتدا ضمن تهیه نقشه‌ای از منطقه سانحه‌دیده آن را مورد مطالعه قرار داد کل منطقه را به پنج ناحیه تقسیم نمود وسرپرستی هر یک از نواحی را در اختیار یکی از مراجع دولتی همچون شرکت ملی نفت ایران، ارتش، سازمان برنامه و بانک ساختمانی قرار داد. هر یک از این مراجع ضمن اینکه نقاطی را خودشان بازسازی نمودند،سرپرستی سایر نقاط که در محدوده ناحیه تعیین شده قرار داشت را نیز به عهده داشتند. پس از منطقه‌بندی و تقسیم روستاها بین گروههای مختلف مجری، عملاً خانهسازی آغاز میگردد.
۱-۳- میزان مداخله و مشارکت مردم بومی
مطابق بررسی‌های صورت گرفته در غالب این روستاها، آسیب‌دیدگان نقش چندانی در بازسازی نداشته‌اند و مدیریت ساخت با گروههای مجری بوده است که اغلب با استفاده از پیمانکاران ساختمانی عملیات اجرایی را به انجام می‌رساندند. در بسیاری از موارد مردم صرفاً به عنوان کارگران ساختمانی در بازسازی استفاده شد و در قبال آن مزد نقدی یا جنسی دریافت می‌کرده‌اند و پس از اتمام کار، خانههای احداثی در اختیار سازمان عمران قرار می‌گرفته و سازمان عمران، آن را از بین متقاضیان تقسیم و واگذار می‌کرده است.
۱-۴-زیرساخت ها
قبل از هر عامل دیگری ،آنچه که گروههای مجری در نظر داشته اند،تامین تاسیسات زیربنایی و زیر ساخت ها بوده است.
۱-۵- نحوه بازسازی کلیت روستا (بافت)
از ابتدای بازسازی هیچگونه الگوی مشخصی به لحاظ تخصصی و فنی برای بازسازی وجود نداشت.
از آنجایی که اکثر روستاهای آسیب‌دیده خشت و گلی بودند و در اثر زلزله به کلی ویران شده بودند، بنابراین برای پرهیز از عملیات دشوار و پرهیز آواربرداری، در حوالی روستای تخریب شده زمین مناسبی مکانیابی شده و برای بازسازی طراحی میشد.
طراحی بافت بعضی از روستاها با برخورد تخصصی طراحان و با در نظر گرفتن اصول و مقررات و معیارهای معماری و شهرسازی همراه بوده و کلیه سرانه‌ها و کاربری‌های مختلف مورد نیاز در آن دیده شدهاست.ولی در بعضی از روستاهای دیگر طراحی به گونه‌ای بوده که به بافت طراحی شده نام روستا نمی‌توان اطلاق کرد، بلکه در حد یک مجموعه مسکونی است که در آن قطعات چنان تفکیک شده‌اند که بسیار نامعقول و نامناسب می‌نماید.
حتی در بعضی موارد، طرح شامل چندین سوله بزرگ شیروانی است که سلول‌هایی برای هر خانواده در داخل آن تقسیم‌بندی شده و هر ۲۶ خانوار را در یک سوله بزرگ جای داده‌اند. در حالیکه چنین طرحهایی حتی برای اسکان موقت و ایجاد ارودگاه نیز مناسب نمی‌باشد. اکنون به باختصار به بررسی نحوه بازسازی در طرحهایی که توسط متخصصان و مشاورین خارجی،دستگاههای دولتی و گروههای مردمی تهیه شده‌اند، می پردازیم.
الف- گروههای خارجی
نحوه بازسازی در طرحهایی که توسط متخصصان و مشاورین خارجی تهیه شده‌اند به این صورت بوده است که :
نحوه بازسازی انگلستان )صلیب سرخ( با رویکرد جابجایی (در کنار روستای تخریب شده و با انتخاب محل مناسب ) و با استفاده از تعدادی خانههای ساخته شده (پرفابریکه) که اجزاء آن از بخشهای مشبک و سقف ایرانیت تشکیل شده بود، بود.
نحوه بازسازی صلیب سرخ هلند ، پرهیز از جابجایی زیاد و توجه به مسائل اقتصادی بخصوص اشتغال روستائیان را از اهداف اساسی خویش قرار داد.
در آمریکا طرح کلی روستا مشتمل بر ۱۵۰واحد مسکونی است که هر دو واحد بصورت قرینه و چسبیده به‌هم است و پلان واحد مسکونی آن به این صورت است که قسمت اعیانی هر واحد مسکونی که کمتر از ۵۰متر می‌باشد, در سمت معابر جانمایی شده‌اند. به‌طوریکه زمین‌هایی که شمال آن متصل به معبر است, زیربنای واحد مسکونی در قسمت شمالی زمین و زمین‌های که از سمت جنوب به معبر متصل هستند, زیر بنای احداثی در قسمت جنوبی زمین‌ها جانمایی شده است.
ب- گروههای داخلی
گروههای داخلی شامل دستگاههای دولتی و گروههای مردمی بود. غالب طرحهایی که توسط دفاتر فنی دستگاههای دولتی تهیه شدند ، تعدادشان نسبت به طرحهای خارجی بیشتر بود اما با مطالعه کمتر و به لحاظ کیفی پائین‌تر از نوع خارجی هستند ولی تا حدودی سعی نمودند، روستاهای جدید را با رعایت کامل اصول، مقررات و استاندارهایی نظیر رعایت سطوح کاربری‌های مختلف مورد نیاز، سلسله مراتب دسترسی‌ها، رعایت مسائل بهداشتی مانند جداسازی فضاهای زیست انسانی و معابر آن از فضاهای دامی طراحی کنند.
در هر صورت طرحهای جدید، غیر از یک مورد، همگی دارای بافتی منظم و به اصطلاح شطرنجی هستند و قطعات تفکیکی به‌طور منظم در کنار هم ردیف شده‌اند.
۱-۶- نوع نگاه و روشهای طراحی و ساخت واحدها
الف ـ گروههای خارجی
همانطور که اشاره شد از جمله گروههای خارجی مجری بازسازی مناطقِ زلزله زده بوئین زهرا ، شامل کشورهای انگلستان، هلند وآمریکا بودد. غالبا طرحهایی که توسط این متخصصان و مشاورین خارجی تهیه شده‌اند ، با مطالعه کافی و در زمینه‌های معماری و شهرسازی طراحی و اجرا شده اندکه به اختصار به بررسی آنها می پردازیم.
- انگلستان(صلیب سرخ)
طی جدول صفحه بعد به بررسی مختصر یکی از نمونه های بازسازی توسط این کشور میپردازیم.
[divider]ارزیابی طرحهای انگلستان[/divider]
این طرحها غالبا بدون توجه به زمینه بومی روستاها از جمله عدم توجه به نوع مصالح بوم آورد محل و… طراحی و اجرا گردیده است ولی در عین حال به لحاظ مقاومت از مقاومت نسبی بالایی برخوردار بودند.
[divider]صلیب سرخ هلند[/divider]
در این بخش به بررسی نمونه موردی دانسفهان توسط این کشورمی پردازیم.
ارزیابی طرح های هلند:
به طور کلی طرحهایی که توسط کشور هلند اجرا گردیده است به علت توجه به مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستائیان و شرایط محیطی و اقلیمی منطقه ، از جمله مصادیق موفق بازسازی این مناطق بود.
[divider]امریکا[/divider]
نمونه موردی روستای «نُهُب»
ارزیابی طر حهای آمریکا:
مشاهده میگردد که کشور آمریکا نه تنها به مسایل بومی توجه نکرده است ، بلکه کاملا بی توجه به زمینه وبه خصوص در بکارگیری مصالح وطراحی سازه ها به صورت مدرن عمل نموده است. همچنین در بازسازی‌رو ستای دیگری بنام «آسیان» که توسط صلیب سرخ آمریکا بازسازی گردید، نیز به مسایل اقتصادی و اجتماعی و سایر کاربری‌های مورد نیاز کمتر توجه شده و مجموع عوامل فوق باعث شده ساکنین بخشی از روستا مهاجرت نمایند که در نتیجه در حال حاضر بسیاری از واحدهای احداثی خالی از سکنه میباشند و به جرأت میتوان گفت که این طرح بدون توجه به مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستائیان و شرایط محیطی و اقلیمی منطقه طراحی شده است.همچنین در روستای آسیان، دلیل عدم توجه به مسائل اقتصادی و معیشتی و یا مشکلات موجود به دلیل مکانیابی نادرست بسیاری از واحدهای احداثی خالی از سکنه مانده‌اند.
الف ـ گروههای داخلی
همانطور که گفته شد، ازجمله گروههای داخلی که به بازسازی مناطق زلزله زده پرداختند ارگانهای دولتی و گروههای مردمی بودند.
- ارگانهای دولتی:
شامل وزارت کشاورزی ، ارتش ، سازمان برنامه ، شرکت ملی نفت ایران، بانک ساختمانی، وزارت صنایع و معادن بودند.
به عنوان مثال شرکت ملی نفت ازجمله ارگانهای دولتی شرکت بود که بازسازی تعداد ۸ سکونتگاهِ بوئین ، مرادتپه ، عشرت آباد، صحت آباد ، فتح آباد ،رحیم آباد، جهان آباد و کلاه دره را به انجام رساند.
مواردی که توسط ارگانهای دولتی بازسازی گردیده،در جداول بعدی آمده است.
- گروههای مردمی
گروههای مردمی همچون علمای حوزه، بازاریان و اصناف، بازاریان تهران و بازاریان اصفهان، نیز در بازسازی این مناطق زلزله زده سهیم بودند،که باختصار در جداول بعدی آورده میشود.
ارزیابی طرحهای گروههای مردمی:
در طرحها و برنامه‌های این گروه میتوان بعضی از ارزش‌ها و معیارهای کارشناسی را شاهد بود.ولی عدم توجه به شیوه های زیستی با هدف بهبود اوضاع بهداشتیروستا(مثلاً در جدا کردن محیط مسکن از طویله‌های احشام) از معایب کار بود، همچنین استقرار نامناسب بلوک‌ها در برخی روستاها از نقاط ضعف کار بود.
توجه به معیشت نیز از نقاط قوت طرحهای این گروه بود مثلا جداسازی فضاهای دامی از واحد مسکونی و طرح آغل‌های دسته‌جمعی بود(به علت آشنایی با شیوه‌های زیستی سنتی روستاییان)
۱-۷- توجه به سنت سکونت
توجه به سنت سکونت ، توجه به وضع معیشت ،موقعیت اجتماعی ، تکنیک هاو روش های موجود ساخت در روستا از عوامل بسیار مهمی است که میبایستی در هر بازسازی در نظر گرفته میشد.
با ید توجه کرد که بازسازی، صرفاً خانهسازی نیست. بلکه شامل طیف وسیعی از مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، معیشتی و محیطی است که باید به آن توجه شود.و این عاملی بود که بسیاری از گروههای مجری آنرا نادیده انگاشتند.
در اکثر طرحهای جدید ،بدون در نظر گرفتن نوع و نحوه معیشت ساکنین بومی ،نحوه ساخت و ساز روستا در گذشته ،گروه های مجری اقدام به بازسازی نموده اند. تقسیم‌بندی محلات به صورت کاملاً شطرنجی بوده و صرفاً به دلیل سرعت‌بخشیدن به اجرای برنامه‌های بازسازی تهیه شده است و در مجموع به سنت سکونت جز در مواردی معدود از جمله طرح کشور هلند ، توجهی نشده است.
۱-۸- میزان رضایت ساکنین(نظرسنجی)
تا جایی که طرح بازسازی روستاها چه توسط گروههای داخلی و چه گروههای خارجی با توجه به ساختارهای فرهنگی – اجتماعی ساکنین بومی و با تاکید بر نوع معیشت بوده، طرحها موفقیت آمیز و مورد رضایت ساکنین بومی قرار میگرفت ، اما در غیر این صورت(که بخش اعظم طرحها را شامل می گردد.)مورد نارضایتی ساکنین ودر نتیجه موجب مداخلات پس از بازسازی گردید.
۲ ـ زلزله جنوب خراسان
۲-۱- مشخصات وقوع زلزله در جنوب خراسان
اطلاعاتی در دست نیست.
۲-۲- گروههای مجری و برنامه بازسازی
در بازسازی زلزله سال ۱۳۷۶ جنوب خراسان، ایجاد سرپناه به صورت ضربتی با حمایت بخش دولتی و مشارکت آسیب‌دیده‌گان، برای اسکان سریع آنان و توسعه و تکمیل سرپناه مذکور توسط خود مردم در برنامه بازسازی به اجرا گذاشته شده است. لازمه اجرای موفق این برنامه پیش‌بینی تمهیدات و تدابیری برای توسعه آتی سرپناه احداثی است و مسئولیت مستقیم بازسازی به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی واگذار گردید.
۲-۳- میزان مداخله و مشارکت مردم بومی
در این طرح ها مشارکت مردم حین بازسازی و بعد از بازسازی مد نظر قرار گرفت. این امر تا حد زیادی تحت تأثیر طرح تهیه شده و نحوه قرارگیری آن در سایت است که موفقیت نسبی را به همراه داشته است.
۲-۴- زیرساخت ها
قبل از هر عامل دیگری ،آنچه که گروههای مجری در نظر داشته اند،تامین تاسیسات زیربنایی و زیر ساخت ها بوده است.
۲-۵- نحوه بازسازی کلیت روستا
اطلاعاتی در دست نیست.
۲-۶- نوع نگاه و روشهای طراحی و ساخت واحدها
در بازسازی جنوب خراسان ۳ گونه سرپناه ساخته شد:
الف ـL شکل
ب ـ دو اتاقی
ج ـ سه اتاقه اسکلت فلزی
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ۳ گونه سرپناه در نظر گرفت و ساخت فضاهای بهداشتی، خدماتی و معیشتی را به خود ساکنین واگذار کرد که چکیده بررسی طرحها طی جداول بعدی باختصار آورده شده است.
۲-۷- توجه به سنت سکونت
توجه به سنت سکونت ، توجه به وضع معیشت ،مناسبات اجتماعی ،و پیشینه تکنیک هاو روش های موجود ساخت در روستا می باشد که از عوامل بسیار مهمی است که میبایستی در هر بازسازی در نظر گرفته میشد.
عدم توجه به پیشینه ساخت و ساز و نوع معیشت ،از جمله نقایص اصلی کار است که نشان از عدم توجه به سنت سکونت روستاییان و ساکنین بومی منطقه بوده است.
۲-۸- میزان رضایت ساکنین(نظرسنجی)
از نقاط ضعف بازسازی این منطقه که موجب نارضایتی مردم گردیده و به تبع آن تغییر فضاهای زیستی آنان را به همراه داشته است، میتوان به عدم توجه به نحوه معیشت، موقعیت اجتماعی در طراحی واحدها اشاره کرد.
۳ـ زلزله ناحیه قائنات و خراسان جنوبی
۳-۱- مشخصات وقوع زلزله در قائنات و خراسان
شدیدترین زلزله ناحیه قائنات و خراسان جنوبی که از قرن ۵ هجری تا به حال بی‌سابقه بوده است، در سال ۱۳۴۷ در دشت بیاض با بزرگی ۴/۷ ریشتر رخ داده است. دو زلزله مزدوج نیز این منطقه زلزله‌خیز را در ۲۳ آبان ۱۳۵۸ در ساعت ۳۰/۶ به بزرگی ۶/۶ درجه ریشتر و ۶ آذر ۱۳۵۸ در ساعت ۲۱ به بزرگی ۱/۷ درجه ریشتر در قائنات با ۳۰۴ نفر تلفات و باعث آسیب و خسارت فراوان در سرزمین‌های روستاهای قائن،گناباد، تایباد و خواف گردید. بدنبال ۲ زلزله سال ۱۳۵۸ در منطقه خواف ۱۳۰۰ باب منزل، در منطقه گناباد و ۱۳۰۰ باب در قائن ، در مرحله اول مورد بازسازی قرار گرفت.
۳-۲- گروههای مجری و برنامه بازسازی
وزارت مسکن و شهرسازی مسئولیت بازسازی را به عهده گرفت و با به استخدام گرفتن ۲ مشاور با تقسیم کار (تایباد و خواف برای یک مشاور) و (قائن و طبس برای مشاور دیگر) و تنظیم دستورالعمل ذیل، راهکار جدیدی را در عرصه بازسازی در پیش گرفت.
در بهمن ماه سال ۱۳۵۹ طی بازدیدی که جمعی از کارشناسان و مسئولان از طرحهای بازسازی مناطق تایباد، خواف، گناباد، قائن و طبس به عمل آوردند، ایراداتی به نحوه بازسازی گرفته شد که ازنبودن مطالعات روستائی سرچشمه میگرفت. لیکن این طرح ها به دست اجرا سپرده شده بود و تغییرات و اصلاحات مجدد مشکل به نظر می‌رسید.
۳-۳- میزان مداخله و مشارکت مردم بومی
وزارت مسکن و شهرسازی، در بسیاری موارد با نظر سنجی و مشارکت مردم بومی ، بسیاری از تصمیمات را اعمال مینمود ،مانند تشکیل جلسه با حضور و نظرخواهی سرپرستهای ۱۰ خانوار و متخصصین امر، جهت بررسی فضاهای سکونتی به نسبت بعد خانوار ،که مسلما در نتیجه نهایی تاثیرگذار بود و این یکی از طرحهایی بود که مشارکت مردمی را از پایه در بازسازی مورد توجه قرار داد.
۳-۴- زیرساخت ها
قبل از هر عامل دیگری ،آنچه که گروههای مجری در نظر داشته اند،تامین تاسیسات زیربنایی و زیر ساخت ها بوده است.
۳-۵- نحوه بازسازی کلیت روستا
در این طرح به بافت روستا بسیار توجه گردید و از جمله موارد حائز اهمیت جهت بازسازی مناسب، شناخت بافت موجود در روستا، استخوانبندی اصلی آن، شکل‌گیری و جهت گسترش و یا بدست آوردن عوامل اصلی تشکیل دهنده آن و… بوده است.
از آن جمله هیئتی مأمور خواهد بود تا از نمای کارگاه‌ها بازدید جامع بعمل آورد و موارد زیر را مشخص نماید که یکی از این موارد ادغام روستاهایی که به فواصل زیاد نسبت به هم قرار دارند و یا توقف طرح در مواردی که انتخاب زمین به صورت مناسب انجام نشده است. مانند: طرح روستاهای شوراباد در گناباد، دو طرح ادغامی در گناباد و خواف و انتخاب زمین مژن‌آباد در خواف.
از جمله موارد حائز اهمیت جهت بازسازی مناسب، شناخت بافت موجود در روستا، استخوانبندی اصلی آن، شکل‌گیری و جهت گسترش آن یا بدست آوردن عوامل اصلی تشکیل دهنده آن و… بوده است:
الف) طرح می‌باید با محیط طبیعی روستا همگون باشد.مانند هماهنگی با شرایط اقلیمی و جغرافیای طبیعی، شرایط ایجاد سایه یا نقاط آفتابگیر بنا، با طرح ویژه گذرگاه‌ها و میادین، در نظر گرفتن شیب زمین و پستی بلندی آن و آب‌روها برای تخلیه آبهای سطحی.
ب) طرح می‌باید با محیط انسانی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازگار باشد.
همچنین انتخاب روش کالبدی بازسازی‌کلیت روستا براساس یک سلسله مطالعات ویژه مبایستی روشن می‌گردید. یعنی اینکه:
آیا باید” درجاسازی” نمود؟ ویا باید بصورت مجموعه سازی عمل کرد یا تک خانه سازی؟
۳-۶- نوع نگاه و روشهای طراحی و ساخت واحدها
جهت اطلاع از جزییات بیشتر دو نمونه از بازسازی هایی که وزارت مسکن و شهرسازی صورت داده است باختصار در جدول زیر آورده شده است:
چکیده ای از اقداماتِ وزارت مسکن و شهرسازی در تایباد و گناباد در جدول بعدی باختصار می آید:
۳-۷- توجه به سکونت
توجه به سنت سکونت ، توجه به وضع معیشت ،موقعیت اجتماعی ، تکنیک هاو روش های موجود ساخت در روستا از عوامل بسیار مهمی است که میبایستی در هر بازسازی در نظر گرفته میشد.
خوشبختانه از اصول اصلی و بسیار مهمی که در این طرح نظر گرفته شد ؛ توجه به وضع سکونت و مسائل اجتماعی روستا و پیشینه ساخت وساز در محل با مطالعه در منطقه بود.
همچنین از مبانی اساسی این طرح همخوانی و سازگاری طرح با ویژگی های محیط انسانی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بود
حتی وزارت مسکن و شهرسازی با در نظر گرفتن گرایش ۱۰ ساله اخیر در خانه سازی و رعایت دستورالعمل وزارت مسکن و شهرسازی مورخ ۲۹/۱۱/۵۸ ، واحدها را طراحی نمود.به طور خلاصه در این طرح به مسائل مالی خانه سازی، مسائل جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی… توجه شده بود .
۳-۸- میزان رضایت ساکنین(نظرسنجی)
وزارت مسکن و شهرسازی، در بسیاری موارد با نظر سنجی و مشارکت مردم بومی ، بسیاری از تصمیمات را اعمال می نمود ،مانند تشکیل جلسه با حضور و نظرخواهی سرپرستهای ۱۰ خانوار و متخصصین امر جهت بررسی فضاهای سکونتی به نسبت بعد خانوار ،که مسلما در نتیجه نهایی تاثیرگذار بود و این یکی از طرحهایی بود که مشارکت مردمی را از پایه در بازسازی مورد توجه قرار داد.
۴ـ زلزله اردبیل
۴-۱- مشخصات وقوع زلزله در اردبیل
اطلاعاتی در دست نیست.
۴-۲- گروههای مجری و برنامه بازسازی
بازسازی زلزله اردبیل توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی انجام گرفت..
۴-۳- میزان مداخله و مشارکت مردم بومی
عدم مشارکت مردم در این طرحها در زمان بازسازی ، موجب ایجاد تغییراتی نابهنجار در طرح و سیمای کالبدی روستا پس از بازسازی گردید.
۴-۴- زیرساخت ها
قبل از هر عامل دیگری ،آنچه که گروههای مجری در نظر داشته اند،تامین تاسیسات زیربنایی و زیر ساخت ها بوده است.
۴-۵- نحوه بازسازی کلیت روستا
اطلاعاتی در دست نیست.
۴-۶- نوع نگاه و روشهای طراحی و ساخت واحدها
در این طرح ، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به طراحی دو گونه مسکن روستایی بدون توجه به مسایلی همچون بعد خانوار و مسایل اجتماعی و … پرداخت که به اختصاری طی جدول بعد آمده است.
.
۴-۷- توجه به سنت سکونت
توجه به سنت سکونت ، توجه به وضع معیشت ،موقعیت اجتماعی ، تکنیک هاو روش های موجود ساخت در روستا از عوامل بسیار مهمی است که میبایستی در هر بازسازی در نظر گرفته میشد.
عدم توجه به نحوه ساخت وساز سنتی در محل و معیشت روستاییان و عدم ساخت واحدهایی که با زندگی روستایی و نحوه معیشت مرتبطند، از قبیل: طویله، تنورخانه و … از ضعف‌های کار محسوب میشود و در مجموع می توان گفت که در این طرحها به سنت سکونت توجه نگردیده است.
۴-۸- میزان رضایت ساکنین(نظرسنجی)
با توجه به اینکه از نقاط مثبت بازسازی، توجه به فرم بنا، شکل فضا، استحکام و … است و از نقاط منفی آن عدم توجه به ظرفیت ساکنین، فضاهای معیشتی و خدماتی است.
با توجه به این نقایص و به علت عدم رضایت ساکنین بومی از طرحهای پیش بینی شده ساکنین دست به تغییراتی در بناهای احداث شده زدند که موجب آشفتگی سیمای بصری و پی آمدهای مربوط به آن گردید.
۵ ـ زلزله خراسان شمالی (بجنورد)
۵-۱- مشخصات وقوع زلزله در خراسان شمالی (بجنورد)
اطلاعاتی در دست نیست.
۵-۲- گروههای مجری و برنامه بازسازی
بازسازی زلزله شمال خراسان نیز به مانند زلزله اردبیل و جنوب خراسان بوسیله بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و با ایجاد سرپناه به صورت ضربتی با حمایت بخش دولتی و مشارکت آسیب دیده‌گان جهت توسعه و تکمیل بنیان نهاده شد.
۵-۳- میزان مداخله و مشارکت مردم بومی
اطلاعاتی در دست نیست.
۵-۴- زیرساخت ها
قبل از هر عامل دیگری ،آنچه که گروههای مجری در نظر داشته اند،تامین تاسیسات زیربنایی و زیر ساخت ها بوده است.
۵-۵- نحوه بازسازی کلیت روستا
اطلاعاتی در دست نیست.
۵-۶- نوع نگاه و روشهای طراحی و ساخت واحدها
در بازسازی زلزله شمال خراسان ۲تیپ مسکن ساخته شد، گونه زگالی و دیوار باربر که به علت ناآشنایی مردم با ساخت شیوه زگالی توسعه در این گونه با مشکلات بسیاری مواجه شده است و گونه دیوار باربر را بسیار موفق‌تر جلوه داده است.
در جداول صفحات بعد به بررسی مختصر این دو گونه بازسازی شده بوسیله بنیاد مسکن انقلاب اسلامی می پردازیم.
۵-۷- توجه به سنت سکونت
توجه به سنت سکونت ، توجه به وضع معیشت ،موقعیت اجتماعی ، تکنیک هاو روش های موجود ساخت در روستا، می باشد که از جمله عوامل بسیار مهمیاست که میبایستی در هر بازسازی در نظر گرفته شود.
متاسفانه در این طرحها نیز فقط به نیازهای سکونتی توجه شده و کلا پاسخی در خور زندگی روستایی به مسائل معیشتی و احیای سنت ساخت وساز رایج در محل ، داده نشده است و در مجموع در این طرحها به سنت سکونت به طور کامل توجه نگردیده است.
۵-۸- میزان رضایت ساکنین(نظرسنجی)
از نقاط منفی آن عدم توجه به بعد خانوار در اختصاص واحدها، نوع فضاها، تعداد فضاها و فرم بناست که موجب نارضایتی مردم گردیده است.
