راه‌حل‌هایی برای آلودگی نوری: طراحی معمارانه‌ی نور برای حفاظت از شب

نویسنده: کیم اوکانل[۱]

مترجم: الیاس کهنسال

درست زمانی که انسان‌ها کم‌کم به روز خود پایان می‌دهند و آماده‌ی خواب می‌شوند، دنیای کاملاً متفاوتی در طبیعت در حال بیدار شدن است. بیش از نیمی از حیوانات، شب‌رو (یعنی اکثر فعالیت آنها در طول شب است) یا پگاه‌رو (یعنی اکثر فعالیت آنها در زمان طلوع یا غروب است) هستند.

آلودگی نوری یکی از نگرانی‌های قدیمی انسان‌ها بوده است، چراکه توانایی دید و جهت‌یابی بر اساس آسمان شب را مختل می‌کند و همانند صفحات روشن و درخشان تلویزیون یا دیگر دستگاه‌ها، ریتم‌ چرخه‌های طبیعی خواب و بیداری را به هم می‌ریزد. متخصصان معماری و ساختمان از مدت‌ها پیش اذعان کرده‌اند که نور بیش از حد، ناکارامد و ناسالم است. در مقابل استفاده از نور روز و نورپردازی بر مبنای فعالیت – دو عنصر مهم در طراحی پایدار – در حال گسترش است.

در سال‌های اخیر، دانشمندان و متخصصان نورپردازی با بررسی چگونگی تأثیرات نورپردازی مصنوعی بر زیست‌سامان‌ها[۲] و حیات‌وحش و اینکه صنعت ساختمان چگونه می‌تواند به راه‌حل‌هایی برای آلودگی نوری دست یابد که هم به نفع مردم باشد و هم به نفع دنیای پیرامونی، این بحث را گسترش داده‌‌اند.

پل بوگارد[۳]، استاد دانشگاه جیمز مدیسون[۴]، در کتابش با عنوان «پایانِ شب: در جست‌وجوی تاریکی طبیعی در عصر نورهای مصنوعی» می‌نویسد: «وقتی که در مورد آلودگی نوری محیط‌زیست صحبت می‌کنیم، در حال صحبت از سلامت زیست‌سامان‌ها هستیم و صرف‌نظر از اینکه چه‌کسی هستیم و در کجا زندگی می‌کنیم، ما قطعاً جزئی از یک زیست‌سامان هستیم. دانش ما از محیط‌زیست در واقع دانش ما از سلامت خود ماست.»

موجودات شب‌رو و پگاه‌رو به گونه‌ای تکامل یافته‌اند که با شروع تاریک شدن هوا، فعالیت‌های هرروزه‌شان برای بقاء  -شکار، جمع‌آوری آذوقه، خوردن و جفت‌گیری- را آغاز می‌کنند ولی در بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ، در خیابان‌ها و پیاده‌روها، زمین‌های بازی شهری و مراکز تجاری، نور مصنوعی در طول شب می‌درخشد و باعث اختلال در عادات طبیعی خواب و بیداری انسان‌ها و حیوانات می‌شود.

مشکلات اصلی نورپردازی‌های شبانه، جهت، شدت و رنگ آن‌هاست. به اعتقاد نانسی کلنتون[۵]، طراح نورپردازی مشهور، از دفتر طراحی کلنتون و شرکا[۶]، بسیاری از نورپردازی‌های استاندارد فضاهای باز، مقدار نور بیشتری نسبت به آنچه برای ایمنی یا انجام فعالیت مورد نیاز است، ساطع می‌کنند و در اکثر اوقات، این نور در جهت اشتباهی است: به جای آنکه مستقیم به سمت پایین باشد، نورها را بی جهت به سمت بالا یا بیرون کار می‌گذارند.

و با وجود اینکه صنعت ساختمان به سمت استفاده از منابع نوری با راندمان انرژی بالاتر، مثل ال.ای.دی‌ها، حرکت کرده‌است، این موضوع یک نکته منفی نیز دارد. میزان رنگ آبی در بعضی از ال.ای.دی‌ها بیش از حد است و بر الگوهای خواب تأثیر منفی دارند. این بخش گرم‌تر طیف نوری –سرخ‌ها و نارنجی‌ها- است که مردم (و حیوانات) را برای تاریکی و شب آماده می‌کند. این تغییر در طبیعت خود به خود اتفاق می‌افتد: آسمان در طول روز آبی است و سرخی غروب، از فرارسیدن تاریکی خبر می‌دهد.

کلنتون می‌گوید: «بدن ما برای تولید سروتونین به نور آبی روز احتیاج دارد. در شب، برای تولید ملاتونین به نبود نور آبی احتیاج داریم. کار ما این است که به شهرها کمک کنیم تا نور آبی را به حداقل برسانند، به‌خصوص در محل‌های خواب و اطراف گیاهان و حیوانات.  این موجوداتْ جمعیت محروم شهرهای ما هستند. آنها حتی نمی‌توانند پرده را بکشند.»

سال گذشته، شورای علوم و سلامت عمومی «انجمن پزشکی امریکا»[۷] گزارشی در مورد اثرات مخرب نور چراغ‌های ال.ای.دی منتشر کرد. به گفته‌ی نویسندگان این گزارش، حدود ۱۰ درصد چراغ‌های خیابان‌های امریکا به ال.ای.دی تبدیل شده و برای تعویض بسیاری دیگر نیز در سال‌های آتی برنامه‌ریزی شده‌است. دمای رنگ نور ال.ای.دی‌های نسل اول حداقل ۴۰۰۰ درجه کلوین است. نوری که ۴۰۰۰ درجه کلوین یا بیشتر باشد، در محدوده‌ی آبی و سرد طیف نوری و نزدیک به نور روز است – که در نتیجه برای اکثر فعالیت‌های شبانه بیش از حد است. نوری که دمای رنگ آن در محدوده ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ درجه کلوین باشد، در محدوده‌ی گرم‌تر و سرخ‌تر طیف است و در نتیجه برای شب مناسب‌تر است.

نور آبی ال.ای.دی‌ها تاکنون اثرات منفی‌ای بر حیات‌وحش داشته است. بنا به گزارش «انجمن پزشکی امریکا»، استفاده از ال.ای.دی‌ها در مناطق ساحلی باعث «کاهش شدید جمعیت لاک‌پشت‌های آن مناطق شده‌است، چراکه نور مصنوعی و درخشش آسمان لاک‌پشت‌های تازه سر از تخم درآورده را سردرگم می‌کند و نمی‌توانند خود را به آب برسانند.» بنا بر همین گزارش، پل‌هایی که در نورپردازی آنها بیش از حد از رنگ آبی استفاده شده‌است، مانع مهاجرت ماهی‌های آزاد برای تخم‌ریزی به بالای رودخانه می‌شوند.

کلنتون با کارفرمایان بسیاری، از مدیران شهری گرفته تا مدیران منابع طبیعی، همکاری می‌کند تا نورپردازی‌هایی حساس‌تر به محیط‌زیست انتخاب کنند – مثلا ال.ای.دی‌های کهربایی رنگ. در مرحله بعد، کلنتون و همراهانش برای ایجاد محدوده‌های نوری تلاش می‌کنند؛ بدین صورت که شهرها به صورت یکنواخت نورپردازی نشوند بلکه هر منطقه مطابق با نیازهای محیطی آن نورپردازی شود. او همچنین  خواهان گسترش استفاده از نورپردازی‌هایی است که قابلیت خاموش شدن و یا کنترل شدت و تغییر طیف نور در طول شب را دارا هستند.

دکتر تراویس لانگ‌کور[۸] – استادیار معماری، علوم فضایی (spatial sciences) و بیولوژی دانشکده‌ی معماری دانشگاه کالیفرنیای جنوبی[۹] – می‌گوید امروزه معماران به مفهوم «نورپردازی با روشنایی روز»[۱۰] مسلط هستند، ولی باید به همین نسبت هم با مفهومی که او «تاریک‌سازی  در شب[۱۱]» می‌خواند، آشنا شوند. تجهیزات نورپردازی بسیاری با طیف‌های نوری متنوع، مثلاً ال.ای.دی‌های دارای پوشش فسفری یا با نور فیلترشده، وارد بازار شده‌اند که در این زمینه مفید هستند. نرم‌افزارهایی همچون «فلاکس» (f.lux) فام صفحات نمایش رایانه‌ها یا ابزارهای الکترونیکی را برای استفاده شبانه تغییر می‌دهد و نور آبی را از آن حذف می‌کند. این تکنولوژی این روزها وارد سیستم‌های نورپردازی نیز شده‌است.

حرکت به‌سوی کاهش نورپردازی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها نیز منتج شود. چارلز هندریکس[۱۲]، مدیر گروه معماری گینز[۱۳] و عضو موسسه معماران امریکا[۱۴]، می‌گوید: «اگر شما از نورپردازی هدفمند استفاده کنید، احتمالاً به تیرهای چراغ برق، تجهیزات روشنایی و برق کمتری احتیاج خواهید داشت و پروژه مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد بود.» شرکت او حتی در شارلوت‌ویل در ایالت ویرجینیا[۱۵] که قوانین نسبتا سختی در مورد نورپردازی دارد، در پروژه‌هایی از نورپردازی حساس‌به‌محیط‌زیست[۱۶] استفاده کرده‌است؛ تلاش در جهت کاهش تأثیرات نورپردازی می‌تواند از لحاظ اقتصادی نیز به‌صرفه باشد. هرچند نمی‌توان انتظار داشت که همه‌ی کارفرماها در مورد محیط‌زیست حساس باشند ولی به گفته‌ی هندریکس، «۹۹ درصد آنها می‌خواهند که در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنند.»

به گفته‌ی لانگ‌کور: «همه چیز به کنترل مدت زمان، شدت، جهت و طیف رنگی [روشنایی] بستگی دارد. به ویژه از دیدگاه معماری، طراحی برای حل این مشکلات ضروری است.»

[divider]پی‌نوشت[/divider]

[۱] Kim O’Connell

[۲] ecosystems

[۳] Paul Bogard

[۴] James Madison University

[۵] Nancy Clanton

[۶] Clanton & Associates

[۷] American Medical Association’s (AMA) Council on Science and Public Health

[۸] Travis Longcore

[۹] University of Southern California School of Architecture

[۱۰] day-lighting

[۱۱] night-darking

[۱۲] Charles Hendricks

[۱۳] Gaines Group Architects

[۱۴] AIA: American Institute of Architects

[۱۵] Charlottesville, Virginia

[۱۶] eco-sensitive lighting

[divider]منبع[/divider]

[button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”https://redshift.autodesk.com/light-pollution-solutions/”]redshift[/button]