مترجم: الیاس کهنسال
در سال ۱۹۳۱ ساختمان امپایر استیت در نیویورک[۱] بلندترین ساختمان دنیا و پس از جنگ جهانی دوم نماد جایگاه امریکا در دنیا بود.
با این حال، عده‌ی کمی انتظار داشتند که این ساختمان با ۳۸۱ متر ارتفاع، به مدت چهار دهه بلندترین ساختمان دنیا باقی بماند. درست پس از ساخت این ساختمان، رکود بزرگ[۲] به وجود آمد و پس از آن هم جنگ جهانی دوم و سختی‌های دوران پس از جنگ بود.
در آن زمان آسمان‌خراش‌ها، با همه‌ی سر و صدایشان، به‌شدت ناکارامد تصور می‌شدند و هر چیزی بلندتر از ساختمان امپایر استیت ذاتاً پرمخاطره بود: حجم عظیم فولاد مورد نیاز برای سر پا کردن چنین چیزی اصلاً ارزش سرمایه‌گذاری نداشت.
این موضوع تا زمانی بود که فضل الرحمان خان[۳] شروع به فعالیت نکرده بود. طرح «سیستم لوله‌ای» فضل الرحمان خان، مهندس بنگلادشی‌تبار ساکن امریکا، درها را به‌‌سوی نسل جدیدی از آسمان‌خراش‌های ایمن و کارامد باز کرد. بلندترین ساختمان‌های دنیا از زمان ساخت مرکز تجارت جهانی در سال ۱۹۷۲، بر پایه‌ی طرح‌های او ساخته شدند.
دوشنبه ۳ آوریل ۲۰۱۷ (۱۴ فروردین ۱۳۹۶)، گوگل با دودلی[۴] به شکل مرکز جان هنکاک[۵] شیکاگو که یکی از معروف‌ترین طرح‌های خان است، هشتاد و هشتمین سالگرد تولد او را گرامی داشت.
زندگی فضل الرحمان خان
فضل الرحمان خان در سال ۱۹۲۹ در جایی که امروزه داکا[۶] می‌نامند در مرکز بنگلادش، که آن موقع بخشی از هند بریتانیا بود، به دنیا آمد. او پس از اتمام تحصیلاتش در رشته‌ی مهندسی عمران، در سال ۱۹۵۲ بورسی تحصیلی برای سفر به امریکا دریافت کرد و در دانشگاه ایلینوی[۷] در شیکاگو به ادامه تحصیل پرداخت.
انتخاب این مقصد مبارک بود، چراکه شهرت امروزی شیکاگو [به عنوان شهر آسمان‌خراش‌ها] مرهون دو تا از ساختمان‌های مشهور فضل الرحمان خان است. در زمانی که فضل الرحمان خان در یک شرکت معماری در این شهر مشغول به کار بود، نگرانی‌های روزافزونی در مورد محل زندگی مردم در بحبوحه‌ی گسترش شهرنشینی و انفجار جمعیت وجود داشت و آسمان‌خراش‌هایی همچون مرکز تجاری امپایر استیت، به علت نیاز به مقدار زیادی آرماتور فولادی برای ایستایی، طرحی ناکارامد تصور می‌شدند.
طرح «سیستم لوله‌ای»
موفقیت بزرگ فضل الرحمان خان طرح جدیدی بود که در آن، ساختمان بر یک هسته مرکزی فولادی تکیه نمی‌کرد بلکه قاب خارجی ساختمان ایستایی آن را حفظ می‌کرد. چند دسته لوله‌ی عمودی این قاب را تشکیل می‌دادند که استحکام شگفت‌انگیزی را ایجاد می‌کردند و ساختمان را در مقابل بادهای بسیار تند و زلزله محافظت می‌کردند. این طرح همچنین فضای بیشتری درون ساختمان در اختیار می‌گذاشت.
اولین طرحی که فضل الرحمان خان از این ایده در آن استفاده کرد، ساختمان دویت-چستنات[۸] در شیکاگو بود و پس از آن هم ساختمان معروف مرکز جان هنکاک در شیکاگو. در آن زمان، این ساختمان پس از امپایر استیت، دومین ساختمان بلند دنیا بود، ولی با مصرف ۱۴۵ کیلوگرم فولاد در هر مترمربع از این ساختمان در مقایسه با مصرف ۲۰۶ کیلوگرم فولاد در هر مترمربع از ساختمان امپایر استیت، ساخت آن بسیار به صرفه‌تر بود. سیستم لوله‌ای با ظرافت خاصی در قاب خارجی مرکز جان هنکاک نمایان است.
مرکز تجارت جهانی در سال ۱۹۷۲ ساخته شد و رکورد ۴۱ ساله‌ی ساختمان امپایر استیت را شکست. هرچند فضل الرحمان خان مرکز تجارت جهانی را طراحی نکرده است، در ساخت آن از سیستم لوله‌ای استفاده شده است.
ساختمان‌های افسانه‌ای
مرکز تجارت جهانی فقط دو سال بلندترین ساختمان دنیا بود تا اینکه برج سیرز شیکاگو[۹] که از طرح‌های فضل الرحمان خان است، از آن پیشی گرفت. این ساختمان ۴۴۲ متری با ۱۰۸ طبقه، به مدت ۲۴ سال بلندترین ساختمان دنیا بود.
نام این ساختمان در سال ۲۰۰۹ به برج ویلیس[۱۰] تغییر کرد و تا زمان ساخت مرکز تجارت جهانی یک[۱۱] در سال ۲۰۱۴، کماکان بلندترین ساختمان در ایالات متحده بود.
فضل الرحمان خان در سال ۱۹۸۲ درگذشت، ولی سیستم لوله‌ای کماکان در ساخت آسمان‌خراش‌ها، از جمله همان آسمان‌خراش‌هایی که به عنوان بلندترین ساختمان دنیا جایگزین برج سیرز شدند، به کار گرفته می‌شود.
برج‌های پتروناس[۱۲] در کوالا لامپور، برج تایپه ۱۰۱[۱۳] در چین تایپه و برج خلیفه[۱۴] در دوبی، همگی از نوعی سیستم لوله‌ای استفاده می‌کنند.
میراث فضل الرحمان خان
این مسئله که از طرح آسمان‌خراش‌های فضل الرحمان خان تا به امروز استفاده می‌شود، او را به یکی از تأثیرگذارترین معماران و مهندسان تاریخ تبدیل کرده است. او همچنین یکی از پیشگامان «طراحی به کمک کامپیوتر[۱۵]» بود و در زمان جنگ‌های استقلال بنگلادش نیز، کمک‌های انسان‌دوستانه‌ی بسیاری به آسیب‌دیدگان این جنگ کرد.
در زمان اتمام ساخت برج خلیفه در سال ۲۰۱۰، نشریه تلگراف[۱۶] این ساختمان را «جلوه‌ی نهایی فلسفه طراحی سبُک و بی‌باک او» دانست و نوشت که فضل الرحمان خان «هم اقتصاد و هم ریخت ساختمان‌های بسیار بلند را تغییر داده است.»
باراک اوباما[۱۷] در سال ۲۰۰۹ از او به عنوان نمونه‌ای از کمک‌های مسلمانان به امریکا یاد کرد.
به گفته دخترش، یاسمین سابینا خان[۱۸]:
او از اینکه کارهایش تأثیر مثبتی ایجاد می‌کنند، انگیزه می‌گرفت و دیگر مهندسان را تشویق می‌کرد تا هدف حرفه‌شان را فراموش نکنند. وقتی که به عنوان مرد سال صنعت ساختمان انتخاب شد، گفت: « اهل تکنولوژی، نباید در تکنولوژی خود غرق شود. او باید قدر زندگی را بداند و زندگی چیزی نیست مگر هنر، نمایش، موسیقی و از همه مهم‌تر، مردم.»
در اینجا می‌توانید درباره‌ی دیگر معمارانی بخوانید که در گفتمان‌های معماری ایران کمتر به آن‌ها پرداخته‌اند، در حالی که تاثیرات عمیقی بر عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگیِ معماری داشته‌اند.
[divider]پی‌نوشت‌ها[/divider]
[۱] New York’s Empire State Building
[۲] Great Depression
[۳] Fazlur Rahman Khan
[۴] Doodle خط‌خطی. طرح‌هایی که گوگل در مناسب‌های گوناگون، جایگزین لوگوی شرکتش می‌کند.
[۵] John Hancock Center
[۶] Dhaka
[۷] University of Illinois
[۸] DeWitt-Chestnut building
[۹] Chicago’s Sears Tower
[۱۰] Willis Tower
[۱۱] One World Trade Center
[۱۲] Petronas Towers
[۱۳] Taipei 101
[۱۴] Burj Khalifa
[۱۵] computer-aided design CAD
[۱۶] The Telegraph
[۱۷] Barack Obama
[۱۸] Yasmin Sabina Khan
منبع: [button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”http://www.telegraph.co.uk/technology/2017/04/03/fazlur-rahman-khan-genius-whose-simple-invention-made-todays/”]telegraph[/button]
