نویسنده: اُلیور وین‌رایت/ منتقد معماری
مترجم: محدثه عقبایی
پناهگاههای خورشیدی آیکیا[۱] شش برابر چادرهای اضطراری متداول دوام دارد و کیفیت زندگی هزاران پناهنده‌ی سراسر جهان را بهتر کرده است.
وقتی هند و صفا حمید[۲] در سال ۲۰۱۵ از ترس داعش از خانه‌شان در رمادی[۳] فرار کردند و به کمپ پناهندگان الجامعهی[۴] بغداد[۵] رسیداند، هیچ‌چیز بیشتر از دیدن پناهگاههای آیکیا خوشحالشان نمی‌کرد. ابتکار این شرکت بزرگ سوئدی در طراحی کمپ‌های قابل‌مونتاژ پناهندگان توانست جایزه‌ی بهترین طراحی سال ۲۰۱۶ موزه‌ی طراحی لندن[۶] را دریافت کند.
صفای ۳۴ ساله به UNHCR[۷] گفت: «زندگی در این پناهگاه‌ها در مقایسه با چادر هزاران‌بار بهتر است. چادرها مانند یک‌تکه پارچه هستند و همیشه جابه‌جا می‌شوند. ما در آن‌ها حریم خصوصی نداشتیم و این بسیار سخت بود.»
گرمای شدید تابستان و سیل در فصول بارانی عراق مدام، فرزندان این خانواده را که مدام در جابجایی از این چادر به آن چادر بودند، دچار اسهال‌های طولانی کرده بود. هندِ سی‌ساله می‌گوید: «وقتی باران می‌آمد، داخل کمپ تا ۳۰ سانتیمتر پر از آب می‌شد اما این پناهگاه امنیت بیشتری دارد. ما می‌توانیم در آن را ببندیم و قفل کنیم. احساس می‌کنم این پناهگاه امن‌تر و تمیزتر است.»
آیکیا با سال‌ها تجربه در بسته‌بندی قطعات مختلف مبلمان در بسته‌های قابل‌مونتاژ کوچک، پناهگاه مستحکمی به مساحت ۱۷.۵ متر‌مربع ساخته است که قطعات آن در دو جعبه جا می‌شوند و چهار نفر در چهار ساعت می‌توانند با یک چکش و راهنمای تصویری داخل جعبه، آن را سر هم کنند.
Better Shelterکه با همکاری بنیاد غیرانتفاعی آیکیا و UNHCR طراحی‌شده، یک چارچوب فلزی محکم دارد با دیوارهایی از پنل‌های پلی‌پروپیلن عایق، به همراه یک پنل‌خورشیدی روی سقف که می‌تواند به مدت چهار ساعت روشنایی پناهگاه را تأمین و با یک پورت USB موبایلی را شارژ کند. این پناهگاه روی زمین محکم شده و دیوار‌های آن با چاقو پاره نمی‌شوند. این ویژگی در چنین پناهگاه‌هایی که خشونت، به‌خصوص خشونت جنسی، شایع است، می‌تواند حیاتی باشد.
علی‌رغم افزایش قابل‌توجه آوارگان جهان و برآورد UNHCR مبنی بر اینکه در حال حاضر ۲.۶ میلیون پناهنده بیش از پنج‌سال است که در کمپ‌ها زندگی می‌کنند و بعضی از آن‌ها حتی بیش از یک نسل در آن‌ها گذرانده‌اند، چادر متداول بی‌دوام خیلی تغییر نکرده‌اند. این چادرها از پارچه‌ی کتان، طناب و چند تیرک ساخته می‌شوند و در زمستان سرد و در تابستان بسیار گرم هستند. آن‌ها معمولاً حدود شش ماه عمر می‌کنند، و آب باران به داخلشان نفوذ و بادهای شدید آن‌ها را از جا می‌کند.
یک Better Shelter با ۱.۲۵۰ دلار دوبرابرِ چادرهای اضطراری قیمت دارد اما امنیت، عایق‌بندی و دوام بیشتری دارد و حداقل سه سال عمر می‌کند. بعد از سه‌سال، وقتی پنل‌های پلاستیکی خراب شد، چارچوب فلزی را می‌توان با مصالح بومی در دسترس مانند آجرهای خشتی تا پاره‌آهن پر کرد.
از ژوئن ۲۰۱۵ که ساخت این محصول شروع شد، بیش از ۱۶,۰۰۰ تا به مناطق بحران‌زده ارسال‌شده است، برای مثال پزشکان بدون مرز از این پناهگاه‌ها بعد از زلزله‌ی ویرانگر نپال[۸] به‌عنوان درمانگاه استفاده کردند. چندین هزار‌تای دیگر هم به عراق و جیبوتی فرستاده شد.
پر هگنز[۹]، مدیرعامل بنیاد آیکیا، می‌گوید: «این نوع چیزی شبیه بازی با لِگو[۱۰] است. شما می‌توانید به روش‌های مختلفی آن‌ها را کنار هم بچینید و درمانگاهی کوچک یا مدرسه‌ی موقت بسازید. هر خانواده می‌تواند قطعات آن‌را از هم جدا کند و به همراه خودش ببرد و از آن به‌عنوان چارچوبی استفاده کند و با کمک مصالح در دسترس، خانه بسازد.»
طراحی این محصول، که جوایز بسیاری به دست آورده، هم‌اکنون در مجموعه‌ی دائمی موزه‌ی هنر مدرن نیویورک[۱۱] قرار دارد اما این پروژه همیشه همین‌قدر ساده نبود. در سال ۲۰۱۵ شهر زوریخ[۱۲] برای اسکان پناهجویان ۶۲ تا از این پناهگاه‌ها سفارش داد اما به دلیل «خطر حریق» نتوانست از آن‌ها استفاده کند. 
مارتا ترن[۱۳] از تیم Better Shelterمی‌گوید: «این پناهگاه‌ها هیچگاه براساس قوانین حریق سوئیس یا برای استفاده درون ساختمانی، طراحی‌نشده بودند. کمک‌های بشردوستانه از استانداردهای ایمنی که برای ساخت یک ساختمان دائمی از بتن و سنگ در اروپا وجود دارد، پیروی نمی‌کند؛ اما قوانین سفت‌و‌سختی در مورد فاصله‌ی بین پناهگاه‌ها و ممنوعیت پخت‌و‌پز در آن‌ها وجود دارد.» دکتر تام کورسلیس[۱۴]، مدیر اجرایی تشکل مردمی Shelter Centre در بازدید از این پناهگاه‌ها در عراق و یونان به وجد آمده بود. او می‌گوید: «اسم ابتکارات بخش‌خصوصی در جامعه‌ی بشردوست اغلب بد در رفته. حس می‌شود این شرکت‌ها می‌خواهند لوازم و تجهیزات به‌دردنخور به آن‌ها بیندازند؛ اما Better Shelter پیشرفتی واقعی است: از انعطاف‌پذیری آن گرفته تا اینکه تنها پناهگاهی است که می‌توانید در آن بایستید. این پناهگاه آن‌قدر بزرگ هست که کودکان در آن تکالیفشان را انجام دهند و بزرگ‌ترها نوعی کسب‌و‌کار خانگی راه بیندازند. Better Shelter شانسی برای یک زندگی ساده و موقر می‌دهد.»
[divider]منبع[/divider]
[button color=”blue” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”https://www.theguardian.com/artanddesign/2017/jan/27/why-ikea-flatpack-refugee-shelter-won-design-of-the-year”]theguardian[/button]
[divider]پی‌نوشت‌ها[/divider]
[۱] Ikea
[۲] Hind and Saffa
[۳] Ramadi
[۴] Al Jamea
[۵] Baghdad
[۶] London’s Design Museum
[۷] کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل
[۸] Nepal
[۹] Per Heggenes
[۱۰] Lego
[۱۱] MoMA
[۱۲] Zurich
[۱۳] Märta Terne
[۱۴] Dr Tom Corsellis
