گزارش جمعیت‌شناسی نواحی شهری جهان ویرایش سالانه‌ی دوازدهم به تازگی منتشر شده و اطلاعات بسیار جالب و مفیدی را دربارهی ویژگی‌های جمعیتی نواحی شهری جهان ارائه داده است و امکان مقایسه و تحلیل را برای برنامه‌ریزان در زمینه‌های مختلف فراهم کرده است. این گزارش را مؤسسه‌ی دموگرافیا (DEMOGRAPHIA) در امریکا تهیه می‌کند و در آن از منابع رسمی و محاسبات علمی برای تخمین جمعیت نواحی شهری و تراکم آن‌ها استفاده می‌کند.
در آخرین گزارش که در اواخر ۲۰۱۶ منتشر شده، ۱۰۲۲ ناحیه‌ی شهری بزرگ (با ۵۰۰ هزار نفر جمعیت و بیشتر) که دربردارنده‌ی ۲.۱۲ میلیارد نفر جمعیت یعنی ۵۳ درصد جمعیت شهرنشین دنیا هستند مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
این گزارش جمعیت نواحی شهری به معنای فیزیکی و کالبدی را ارائه می‌دهد و از این نظر بین نواحی شهری با متروپلیتنها تفاوت قائل شده است؛ زیرا متروپلیتنها شامل همه‌ی آن نواحی می‌شوند که به لحاظ اقتصادی و کارکردی جزئی از شهر اصلی هستند و می‌تواند شامل روستاها و نواحی شهری ثانویه‌ای که خارج از محدوده‌ی فیزیکی شهر اصلی هم ساخته شده‌اند باشد. نمودار زیر این تفاوت را در مورد پاریس به‌عنوان مثال نشان می‌دهد.
۸ شهر اول پرجمعیت دنیا در آسیا واقع شده و بعد از آن‌ها نیویورک در رده‌ی نهم قرار گرفته است. در حال حاضر ناحیه‌ی شهری توکیو-یوکوهاما با نزدیک به ۳۸ میلیون نفر جمعیت بزرگ‌ترین ناحیه‌ی شهری جهان است.
[divider]توزیع جمعیت[/divider]
تنها ۸.۲ درصد از جمعیت جهان در کلان‌شهرهای بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت زندگی می‌کنند. در مقابل حدود یک‌چهارم جمعیت جهان در شهرهای بیش از ۱ میلیون نفر زندگی می‌کنند. بیش از ۳۰ درصد جمعیت هم در شهرهای زیر یک میلیون نفر ساکن هستند. ۴۶ درصد جمعیت جهان هنوز روستایی‌اند.
بیشتر نواحی شهری بزرگ تراکمی بین چهار هزار تا ۱۰ هزار نفر در کیلومتر مربع دارند. این مقدار از تراکم جمعیت در بیشتر نقاط آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی معمول است. حدود یک‌چهارم جمعیت هم در تراکم‌هایی زیر ۴۰۰۰ هزار نفر در کیلومترمربع زندگی می‌کنند که این شهرها بیشتر در اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه دیده می‌شوند. کمتر از یک‌چهارم جمعیت شهرهای بزرگ هم در نواحی با تراکم بالاتر از ۱۰ هزار نفر در کیلومتر مربع یافت می‌شوند که اکثراً در نواحی خاصی از آسیا و آفریقا مانند بنگلادش، جمهوری دموکراتیک کنگو و پاکستان قرار دارند.
[divider]وضعیت شهرهای ایران[/divider]
در لیست ۱۰۲۲ تایی این گزارش ۱۶ شهر هم از ایران فهرست شده‌اند که جمعیتی بالاتر از ۵۰۰ هزار نفر دارند. در رده‌بندی شهرها ازنظر جمعیت ناحیه‌ی شهری تهران که شامل کرج هم می‌شود با ۱۳ میلیون و ۶۷۰ هزار نفر در رتبه‌ی ۲۲ جهان واقع شده است. شهر دوم ایران ازنظر جمعیت مشهد است با سه میلیون و ۳۷۰ هزار نفر که در رتبه‌ی ۱۳۶ جهان قرار گرفته است. شهرهای بعدی به ترتیب اصفهان (۲۰۲)، شیراز (۲۵۸)، تبریز (۲۹۱)، اهواز (۳۷۵)، قم (۴۴۴)، کرمانشاه (۵۵۲)، ارومیه (۶۵۲)، یزد (۷۸۵)، رشت (۸۰۵)، کرمان (۸۹۲)، همدان (۹۰۳)، زاهدان (۹۱۴)، اردبیل (۹۴۴) و اراک (۹۶۷) قرار دارند.
اما تراکم شهرهای ایران تشابهی با جمعیتشان ندارد و تهران با ۱۳ میلیون و ۶۷۰ هزار نفر جمعیت، تراکمی معادل ۸۴۰۰ نفر در کیلومتر مربع دارد و از این نظر در رتبه‌ی دهم ایران و ۳۲۴ ام شهرهای جهان قرار گرفته است. پرتراکم‌ترین شهر ایران مشهد است با ۱۱۳۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع و رتبه‌ی ۱۸۹ جهان. تبریز و رشت و همدان شهرهای پرتراکم بعدی ایران هستند و یزد با تراکم ۳۱۰۰ نفر کم‌تراکم ترین شهر در مجموعه‌ی شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر ایران است.
درمجموع شهرهای ایران ازنظر تراکم با میانگین ۸ هزار نفر در هر کیلومترمربع در رتبه‌ی دوازدهم دنیا قرارگرفته‌اند. به‌این‌ترتیب می‌توان گفت مجموعه‌ی شهرهای پرجمعیت ایران جزو پرتراکم‌ترین شهرهای جهان هستند. متوسط تراکم جهانی ۴۴۰۰ نفر، متوسط اتحادیه‌ی اروپا ۲۹۰۰ نفر، آسیا ۶۹۰۰ نفر، آفریقا ۶۷۰۰ نفر، آمریکای شمالی ۱۶۰۰ نفر، آمریکای جنوبی ۵۹۰۰ نفر و اقیانوسیه هم ۱۵۰۰ نفر است. گرچه در تحلیل این آمار و مقایسه‌‌ی شهرها و کشورها باهم باید دقت زیادی به خرج داد اما نکته‌ی واضحی که در نگاه اول می‌توان در مورد نظام شهری ایران گفت اختلاف شدید جمعیت مجموعه‌ی شهری تهران با شهرهای بعد از خود است که نشان‌دهنده‌ی پدیده‌ی ماکروسفالی (بزرگ‌سری) شدید است.
متن کامل گزارش را می‌توایند از اینجا دانلود کنید.
