نویسنده: کلر فوران/ دستیار سردبیر آتلانتیک
مترحم: محمدصادق یوسف‌زاده/ دبیر سرویس «آمایش سرزمین»
مقامات وین در سال ۱۹۹۹ از ساکنان منطقه‌ی ۹ این شهر پرسیدند چقدر و چرا از سیستم حمل‌ونقل عمومی استفاده میکنند. «اورسولا باوئر» یکی از کارمندانی که وظیفه‌ی پر کردن پرسشنامه‌ها را داشته می‌گوید: «بیشتر مردان در کمتر از ۵ دقیقه پرسشنامه را پر می‌کردند اما زنان از نوشتن دست برنمی‌داشتند.»
بسیاری از مردان گزارش کردند که از خودرو یا حمل‌ونقل عمومی دو بار در روز استفاده میکنند- صبح‌ها برای رفتن سرکار و شب‌ها برای برگشت به خانه. در سوی دیگر اما زنان از شبکه مواصلاتی شهر شامل پیاده راه‌ها، مسیرهای اتوبوس، خطوط مترو و خیابان‌های ماشین‌رو به‌دفعات بیشتر و به دلایل بسیار بیشتری استفاده میکنند.
باوئر اضافه می‌کند: «زنان الگوی بسیار متنوع‌تری در تحرک دارند. آن‌ها در پرسشنامه‌ها چیزهایی شبیه به این می‌نوشتند: من بعضی صبح‌ها بچه‌ها را به دکتر می‌برم، بعد قبل از آنکه سرکار بروم آن‌ها را به مدرسه‌شان می‌برم، به مادرم در خرید خواروبار کمک می‌کنم و بچه‌ها را با مترو به خانه برگردانم.»
زنان بیشتر از مردان از سیستم حمل‌ونقل عمومی استفاده میکنند و سفرهای پیاده‌ی بیشتری هم انجام می‌دهند. زنان همچنین تمایل بیشتری دارند تا وقتشان را بین تعهدات کار و خانواده تقسیم کنند مانند مراقبت از کودکان و والدین سالمند. به همین خاطر برنامه‌ریزان شهری طرحی را آماده کرده‌اند تا جریان حرکت پیادهروها و دسترسی به حمل‌ونقل عمومی را بهبود دهند.
نورپردازی‌‌های بیشتری اضافه شد تا قدم زدن در شب را برای زنان امن‌تر کند. پیادهروها عریض‌تر شدند تا عابران پیاده بتوانند در خیابان‌های باریک هم پیاده‌روی کنند. راه‌پله‌ای بزرگ با یک رمپ که از میانه‌ی آن می‌گذرد در نزدیکی یک تقاطع اصلی ایجاد شد تا عبور و مرور برای افرادی که کالسکه دارند یا با صندلی‌چرخدار و واکر راه می‌روند آسان‌تر شود.
تصمیم برای تفحص در رفتار مردان و زنان در استفاده از حمل‌ونقل عمومی تنها یک تیر در تاریکی نبود بلکه بخشی از پروژه‌ای بود که با هدف قرار دادن جنسیت در متن سیاست‌گذاری عمومی اجرا شد. در وین چنین دیدگاهی را هم‌تراز‌سازی جنسیتی[۱] می‌خوانند.
هم‌تراز‌سازی جنسیتی در پایتخت اتریش از اوایل دهه ۹۰ میلادی مطرح شد. در عمل این بدان معناست که مسئولان شهر قوانین، مقررات و قواعدی وضع میکنند که به مردان و زنان به یک اندازه سود می‌رسانند. هدف دسترسی برابر به منابع شهر است و بنا به ادعای مقامات رسمی تاکنون موفق هم بوده است.
وین سیاست هم‌تراز‌سازی جنسیتی را در برخی بخش‌های شهر به اجرا گذاشته شده که شامل سیاست مراقبت بهداشتی و تحصیلی هم می‌شود؛ اما در هیچ زمینهای به‌اندازه برنامهریزی شهری تأثیرگذار نبوده است. تاکنون بیش از ۶۰ پروژه پایلوت اجراشده‌اند و هرچقدر که ابعاد پروژه‌ها بزرگ‌تر می‌شود، هم‌تراز‌سازی جنسیتی به نیرویی تبدیل می‌شود که رسماً در حال تغییر شکل شهر است.
• • • • • •
برنامه‌ریزان شهری در وین در طول دو دهه طراحی شهری را با هم‌تراز‌سازی جنسیتی درآمیخته‌اند و آن را تقریباً به یک دانش بدل کرده‌اند. قبل از آنکه هر پروژه آغاز شود برای اینکه مشخص شود چگونه گروه‌های مختلف مردم از فضای عمومی استفاده میکنند، داده‌ها جمع‌آوری می‌شود.
«اوا کیل» که به‌عنوان متخصص جنسیت در گروه برنامهریزی شهری وین کار می‌کند می‌گوید: «سؤالات زیادی باید پرسیده شود. شما باید بدانید چه کسانی از فضا استفاده میکنند، تعدادشان چقدر است و اهدافشان چیست؟ وقتی توانستید الگوی استفاده از فضای عمومی را تحلیل کنید، می‌توانید نیازها و علائق مردمی که از آن استفاده میکنند را مشخص کنید. بعدازآن برنامهریزی می‌تواند برای پاسخ دادن به این نیازها به کار رود.»
هم‌تراز‌سازی جنسیتی زمانی در وین شروع شد که کیل و گروهی از برنامه‌ریزان شهری در سال ۱۹۹۱ نمایشگاه عکسی با عنوان «چه کسی صاحب فضای عمومی است: زندگی روزمره‌ی زنان در شهر» را برپا کردند. نمایشگاه در مورد زندگی روزمره‌ی گروه‌های متنوع زنان در پایتخت اتریش بود که نشان می‌داد هر زن چگونه مسیر متفاوتی را در شهر طی می‌کند و اینکه ایمنی و راحتی جابجایی اولویت همه‌ی آنان است.
نمایشگاه عکس طوفانی رسانه‌ای بپا کرد. کیل دراین‌باره می‌گوید: «روزنامه‌ها، تلویزیون و رادیو همگی این نمایشگاه را پوشش دادند و ۴ هزار نفر از آن بازدید کردند. در آن زمان یک‌چیز کاملاً نو بود. سیاستمداران هم خیلی سریع فهمیدند که این مسئله چیزی است که مردم به آن علاقه‌مندند بنابراین تصمیم گرفتند از آن حمایت کنند.»
کمی بعد پروژه‌هایی به‌عنوان پایلوت آغاز شد. یکی از آن‌ها مجموعه‌ی آپارتمانی بود که توسط و برای زنان در منطقه ۲۱ شهر طراحی‌شده بود. در سال ۱۹۹۳ شهر مسابقه‌ی طراحی برگزار کرد با عنوان «زنان، کار، شهر».
ایده این بود که مسکنی ساخته شود که زندگی را برای زنان آسان‌تر کند؛ اما این دقیقاً به چه معناست؟ داده‌هایی که مرکز آمار اتریش منتشر کرده نشان می‌دهد زنان، روزانه بیشتر از مردان وقتشان را در امور خانه و مراقبت از کودکان صرف میکنند. «زنان، کار، شهر» با توجه به این نکته ساخته شد. این طرح شامل یک سری از آپارتمان بود که توسط حیاتی احاطه‌شده است.
فضای چمن مدور حیاط اجازه می‌دهد والدین و بچه‌ها بدون آنکه از خانه دور شوند زمانشان را بیرون از خانه سپری کنند. این مجموعه‌ی آپارتمانی دارای یک مهدکودک، داروخانه و مطب پزشک است. همچنین قرارگیری این مجموعه در نزدیکی حمل‌ونقل عمومی باعث می‌شود انجام امور روزمره و رفت‌وآمد به مدرسه و محل کار آسان‌تر شود.
کیل درباره‌ی این پروژه می‌گوید: «آنچه این پروژه را منحصربه‌فرد می‌ساخت این بود که ما ابتدا سعی کردیم نیازهای مردمی که می‌خواهند از فضا استفاده کنند را مشخص کردیم و بعد به سراغ راه‌حل‌های فنی رفتیم. بیشتر وقت‌ها کار برعکس است، یعنی روش‌های فنی یا زیبایی‌شناختی تعیین‌کننده‌ی نتیجه‌ی نهایی هستند.»
با اتمام پروژه‌ی «زنان، کار، شهر»، مقامات شهری وین توجهشان را به شبکه‌ی پارک‌های عمومی معطوف کردند و سفارش پژوهشی در مورد نحوه‌ی استفاده‌ی زنان و مردان از فضای پارک را دادند. نتایج شگفت‌آور بود.
این مطالعه که یک سال به طول انجامید نشان داد تعداد دختران در پارک بعد از ۹ سالگی به‌شدت کم می‌شود درحالی‌که تعداد پسران ثابت باقی می‌ماند. پژوهشگران دریافتند دختران کم جسارت‌تر از پسران‌اند و اگر قرار باشد بین دختران و پسران بر سر فضای پارک رقابتی برقرار شود، احتمالاً پسرها پیروز خواهند شد.
طراحان شهری خواستند ببینند آیا می‌توان با تغییر پارک‌ها این روند را معکوس کنند یا نه؛ بنابراین در سال ۱۹۹۹ شروع به بازطراحی دو پارک در منطقه‌ی ۵ شهر کردند. مسیرهای پیاده‌روی اضافه شدند تا پارک‌ها دردسترس‌تر بشوند و زمینهای بدمینتون و والیبال ایجاد شد تا فعالیت‌ها متنوع‌تری در پارک‌ها انجام شود. از منظرسازی هم برای تقسیم فضای باز و بزرگ پارک به قسمت‌های شبه محصور استفاده شد. تقریباً بلافاصله مقامات شهری متوجه تغییراتی شدند: گروه‌های مختلف مردم- پسران و دختران- بدون آنکه گروهی مزاحم گروه دیگری باشد شروع به استفاده از پارک کردند.
توجه همگان به این موضوع جلب شد و در سال ۲۰۰۸ برنامه اسکان بشر سازمان ملل، راهبرد برنامهریزی شهری وین را در میان بهترین نمونه‌ها در بهبود محیط زندگی ثبت کرد. پروژه‌ی بازطراحی پارک وین در کنار برنامه‌ی ساخت منطقه‌ی نمونه‌ی هم‌تراز‌سازی جنسیتی برای دریافت جایزه‌ی خدمات عمومی سازمان ملل که نشان افتخاری برای قدردانی از تلاش‌ها برای بهبود مدیریت عمومی است، هم نامزد شده است.
• • • • • •
این تغییرات با انتقاداتی هم همراه بوده است. کیل درباره‌ی تجربه‌اش از نمایشگاه عکس «چه کسی صاحب فضای عمومی است؟» می‌گوید: بسیاری از همکاران ما فکر می‌کردند این ایده‌ی مسخره‌ای است. مردم هم حرف‌هایی شبیه به این می‌زدند که «یعنی حالا باید خیابان‌ها را صورتی کنیم؟»
«باوئر» در این‌باره می‌گوید: «جنسیت می تواند مسئله‌ی حساسی باشد. وقتی به مردم بگویید که تا حالا نیازهای زنان را به حساب نیاورده‌اند، احساس میکنند به آن‌ها حمله شده است. هنوز افرادی از ما میپرسند: آیا واقعا چنین کاری لازم است؟»
طراحان در کوشش برای مشخص کردن اینکه چگونه زنان و مردان از فضای شهری استفاده میکنند با خطر کلیشه شدن مواجه بودند. سیاستمداران هم در ابتدا فاصله‌شان را با این مفهوم حفظ می‌کردند و بیشتر از واژه‌ی «تقسیم منصفانه‌ی شهر» استفاده می‌کردند اما امروزه پایتخت اتریش تأثیر جدی از این رویکرد پذیرفته است؛ و توجه به جنسیت به مفهومی بسیار گسترده‌تر تبدیل‌شده است؛ راهی شده برای تغییر ساختار و اساس شهر تا گروه‌های متفاوت مردم بتوانند باهم از آن استفاده کنند. کیل می‌گوید: «از نظر من این رویکردی سیاسی به برنامهریزی است که مردم را به فضاهایی می کشاند که قبلا به آن راهی نداشتند یا احساس می‌کردند حق ندارند به آن وارد شوند.»
[divider]پی‌نوشت[/divider]
[۱]Gender mainstreaming
منبع: [button color=”blue” size=”normal” alignment=”none” rel=”nofollow” openin=”samewindow” url=”http://www.citylab.com/commute/2013/09/how-design-city-women/6739/”]CITYLAB[/button]
