اوایل دی‌ماه امسال کارگاه تخصصی توسعه فضایی مبتنی بر TOD و کاربرد آن در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و به همت انجمن علمی-دانشجویی شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد و در آن اساتید و مهمانان درباره‌ی چیستی و چگونگی TOD و ملاحظات پیاده‌سازی این رویکرد در محیط ایران به بحث و گفتگو پرداختند. دکتر صرافی، دکتر شریف‌زادگان، دکتر ذکاوت، دکتر کرمانشاهی، مهندس سیادت موسوی و مهندس استادی جعفری سخنرانان این کارگاه بودند. خانم دکتر سحر ندایی طوسی دبیر علمی و اجرایی این نشست متن زیر را به‌عنوان بیانیه نهایی و جمع‌بندی مباحث منتشر کرده‌اند:
توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی (T.O.D)، به‌عنوان یکی از انواع الگوهای توسعه فضایی و نه الگویی فراگیر و قطعی برای کلیه بسترها به شمار می‌رود که به محوریت انسان و در خدمت آن و نه در راستای اهداف توسعه‌ی کسب‌وکار و پروژه‌ها تعریف می‌شود. هدف از کاربست این الگو خلق جوامعی پایدار، زیست‌پذیر و پویا است. در این رابطه اهداف هفتگانه، اصول شش‌گانه و الزامات و بایدونبایدهای هشت‌گانه‌ای به شرح زیر قابل‌تعریف است:
اهداف هفتگانه توسعه فضایی مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی (T.O.D):
- تحقق هدف توسعه‌ی پایدار و کاهش ردپای اکولوژیک (ecological footprint) و ردپای کربن (carbon footprint)
- حفاظت از زمین و دارایی‌های طبیعی و ارزشمند محیطی از طریق مواجهه با پراکنده‌رویی شهری (urban sprawl)
- ارتقا کیفیت زندگی و زیست‌پذیری ساکنان
- ارتقا سلامت شهری و ترویج الگوهای پیاده‌مدار
- تقویت دسترس‌پذیری و اتصال (connectivity) عملکردی-کالبدی و کاهش فاصله‌ها
- الگویی برای ترویج بازآفرینی پایدار شهری با تأکید بر نواحی رهاشده شهری
- دست‌یابی به مزایای اقتصادی و کاهش هزینه‌های زندگی با تأکید بر بعد حمل‌ونقل
هم‌چنین در راستای تحقق اهداف پیش‌گفته، اصول T.O.D به شرح زیر قابل دسته‌بندی است؛
اصول شش‌گانه توسعه فضایی مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی (T.O.D):
- محوریت و اولویت انسان و عملکرد سکونت در توسعه به‌جای محوریت صِرف کسب‌وکار و فعالیت؛ در این رابطه مقیاس کار محله‌ای است تا شهری؛
- هم‌جواری یا برخورداری از شبکه‌ها و گره‌گاه‌های حمل‌ونقل عمومی عمدتاً مبتنی بر سیستم حمل‌ونقل ریلی؛
- پیاده‌مداری و طراحی مبتنی بر پیاده (افزایش سهم سفرهای پیاده و دوچرخه) به‌عنوان اولویت اصلی؛
- توسعه مختلط چندعملکردی (mixed use)؛
- دسترس‌پذیری به شبکه‌های حمل‌ونقل همگانی؛
- تراکم بالا و فشردگی پیرامون ایستگاه‌های گره‌گاهی حمل‌ونقلی؛
برای اجتناب از تعمیم کورکورانه و به‌کارگیری نابجای این الگو به بستر شهرهای سرزمین پذیرش الزامات و بایدونبایدهای زیر ضروری است:
الزامات هشت‌گانه‌ی توسعه فضایی مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی (T.O.D) در شرایط زمینهای ایران:
- بازتعریف رویکرد T.O.D در بستر ایران در راستای اجتناب از به تن کردن الگوهای وارداتی آمریکای شمالی بدون توجه به شرایط زمینهای و خردمایه کاربست آن مبتنی بر شرایط سرزمین؛
- کوشش در راستای دست‌یابی به برداشت‌های صحیح از مفهوم با تأکید بر وجه غالب سکونت و آسایش زیست انسان و نه صرفاً تجارت و کسب‌وکار؛
- اجتناب از حرکت در راستای ایجاد پروژه‌های transit related development به‌جای پروژه‌های transit oriented development؛ در این رابطه تجربیات موجود نشان‌گر آن است که در پروژه‌های T.O.D در دست اجرا عموماً حمل‌ونقل همگانی در خدمت توسعه کسب‌وکار درآمده است.
- تلقی T.O.D به‌عنوان مفهوم و جزئی از فرآیند برنامه‌ریزی شهر و نه الگویی فراگیر و جامع؛
- پیشگیری و اندیشیدن تدابیری به‌منظور کمینه کردن آثار و پیامدهای منفی احتمالی ناشی از اجرای T.O.D همچون جدایی‌گزینی و بیرون‌راندگی اجتماعی اقشار کم‌درآمد براثر افزایش قیمت زمین و مسکن پیرامون ایستگاه‌های T.O.D؛ مروری بر آمار گردآوری‌شده از اتحادیه املاک شهر تهران گویای آن است که در مناطق جنوبی کلان‌شهر تهران برخلاف مناطق شمالی، قیمت زمین پیرامون ایستگاه‌های مترو افزایش می‌یابد.
- ارزیابی سودمندی‌های اجتماعی و اقتصادی پیش از تصمیم‌گیری در خصوص اجرای قطعی پروژه با توجه به حجم عظیم سرمایه‌گذاری‌های مالی موردنیاز و توجیه منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت آن؛
- به‌کارگیری الگو تنها در شرایطی که باعث تغییر الگوهای مرسوم زیست و مصرف ساکنان در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار شود و نه تقویت مصرف‌گرایی؛ چنانچه ضرورتی برای تغییر الگوهای زیست وجود دارد.
- با توجه به جمیع مباحث به نظر می‌رسد در وضع موجود شهرهای ایران، این الگو بیش‌تر برازنده‌ی توسعه‌ی زمینهای رهاشده‌ی درون‌شهری است (باهدف تحقق توسعه‌ی میان‌افزا) تا اهداف منطقه‌ای آن.
