یشتر گزارشی در این پایگاه درباره نتایج مسابقه مسکن پس از جنگ سوریه منتشر شده بود که در بازخورد آن متوجه گروهی از دانشجویان ایرانی شدیم که در این رقابت شرکت کرده بودند. مقایسه میان مسیر طی شده آن ها و برگزیدگان مسابقه می تواند محملی برای تامل قرار بگیرد:
آموزش طراحی معماری، طبق سنت کارگاه های آموزش طرح های یک تا پنج در دوره کارشناسی، اغلب روی زمین های فرضی و با پروژه های فرضی و با در نظر گرفتن تمرین بعنوان رکن اساسی آموزش انجام می شود. به نظر می رسد که گاهی شکستن این سنت و واقعی تر کردن رقابت ها و فراهم آوردن زمینه حضور دانشجویان در عرصه هایی گسترده تر، به تعمیق و ارتقای کیفیت آموزش از طریق انگیزه بخشی به دانشجویان معماری و مقایسه پذیرکردن کارها در عرصه تازه، مفید و موثر باشد.
به همین سبب در ترم دوم سال تحصیلی ۹۴-۹۵ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور، در کارگاه طرح معماری ۵- طباطبایی/ فیروزی-، با نظر به اهمیت و بعد رسانه ای اخبار جنگ داخلی سوریه و پناهندگان سوری گریخته از جنگ به سایر کشور ها بازگشت قریب آنها به وطن، برنامه ریزی شد که دانشجویان در مسابقه مسکن پس از جنگ سوریه شرکت کنند. بنابراین لازم دانسته شد که آموزش معماری با چند موضوع دیگر ترکیب شود:
- نگرش به وقایع اجتماعی پیرامونی فراتر از مرز های سرزمین، بعنوان عوامل موثر در نحوه اندیشه و عمل
- نحوه جستجو و یافتن و بهره برداری از کدها و معیارها و شاخص های طراحی معماری بین المللی
- توجه به عوامل اصلی مد نظر برگزارکننده مسابقه؛ سرعت/ سهولت اجرا/ تعاملی بودن فضا/ انعطاف/ دوستی با طبیعت و اجتماع
- شیوه ترکیب بندی صوری صفحه بیانگر ایده ها و طرح ها، برای خوانایی و جذابیت در مقایسه با رقبا
نتایج اقدام فوق، در این نوشتار کوتاه به اختصار توضیح داده شده است:
معماری هم متضمن امید و خوش بینی به آینده ای بهتر و هم به معنای احساس مسئولیت در برابر رویدادهای تلخ و شیرینی است که جهان را تغییر شکل می دهد و زندگی آدمیان را دگرگون می سازد. بنابراین نتایج مشارکت دانشجویان بصورت گروهی در مسابقه مسکن پس ازجنگ سوریه، علاوه بر کارکرد آموزشی و فرهنگی، در نمایشگاهی همزمان با افتتاح موزه نیشابور در محل رباط شاه عباسی شهر نیشابور مورد گفتگوی مردم و بعضی از مسئولان شهری و استانی با دانشجویان و مدرسان ایشان قرار گرفت، و دانشجویان را با شیوه نگرش مدیریتی و کارشناسی دولتی و نیز خواسته های مردمی آشناتر کرد.
در مسابقه مسکن پس از جنگ سوریه از طراحان و دانشجویان معماری خواسته شده بود، راهکارهایی برای اسکان در شهر های بحرانی و جنگ زده که به تدریج آزاد می شود و مهاجران به آن باز می گردند، بیایند. وضع کنونی زندگی مهاجران در اردوگاه ها، غیر انسانی و غریبانه است. باید در شهر های جنگ زده و آزاد شده امکانات زیستی برای مهاجران برگشته به سرزمین، ایجاد شود و توسعه یابد. موضوع بسیار مهم و حیاتی آنست که فضای زندگی برای مهاجران و پناهندگان در شهر های مقصد جذاب و برای آنان قابل سکونت و توسعه شود.
اینک طرح های شش گروه دانشجویی شرکت کننده در این مسابقه از کارگاه طرح معماری ۵ دانشگاه آزاد نیشابور، معرفی می شود:
- طرح پاس؛ پازل/ انعطاف/ سازگاری- گروه دانشجویان: صفا بدری/سوده صنعت پیشه/امید انصاری محسنی/صابره سادات سید موسوی/ریحانه غفوریان مجاور دوغائی
در ایده این گروه دانشجویان، ملاحظات زیر مد نظر بوده است:
- نیازهای متفاوت برگشتگان از آوارگی و نیاز به مکمل بودن در کنار یک دیگر
- ضرورت ایجاد فضایی برای رفع نیازهای حداقلی سکونت در کمترین زمان
- کنار هم چیده شدن خانواده ها و خانوارهای برگشته از آوارگی همچون چیدن پازل
- قابلیت گسترش پازل تا حد شکل گیری مجتمع های گوناگون زیستی و فضای شهری
- استفاده از نخاله های ساختمانی به وجود آمده در اثر جنگ، برای بازسازی و نوسازی
- تلاش برای ایجاد امکان مدل های گوناگون چینش ساختمان ها در کنار یکدگیر برای تنوع
- ساخت مجتمع با فناوری چاپگر سه بعدی در زمان کوتاه، و با بکارگیری نیروی کار از میان مردم
این ملاحظات، در حوزه های زیر به این ترتیب محقق خواهد شد:
پازل:
با توجه به جمعیت قابل توجه کودکان و نوجوانان در میان آورگان، فراهم کردن فضای مهیج برای جبران اندوه از دست دادن والدین یا اعضای خانواده، مهم شمرده شده است. ضمن اینکه سوریه کشوری با چند آیین و چند قوم است، و خواسته ها ی مردم متفاوت است. در این طرح با در کنارهم قرار دادن مردم باسنت های متفاوت، به نیازهای گوناکون آنان توجه و به آنها پاسخ داده شده است.
انعطاف:
با توجه به تفاوت فراوان خواسته و نیازهای مردم برگشته از جنگ سوریه، بر حسب مبدأ قومی و مذهبی و همچنین سبک زندگی خانواده ها، اینگونه در نظر گرفته شده است که ساختاری با حداقل محدود کننده ها را، هر خانواده بتواند به شیوه مورد پسند و خواست خود، تکمیل کند.
سازگاری:
نظر به تفاوت های اقلیمی و اجتماعی در شهرهای مختلف ویران شده سوریه، طرح بگونه ای تهیه شده است که در هریک از شهرها، با تغییرات جزئی در ساختار، قابلیت اجرا داشته باشد.
- طرح فضای در انتظار؛ گروه دانشجویان: مهتاب کریمی/عطیه محمدیان/فاطمه سادات مرتضوی/بهاره مطهری
طبق بررسی های دانشجویان، توفیق در عرضه مسکن پس از جنگ منوط به این خواهد بود که در زمانی کوتاه، حداقل نیازهای مسکونی پاسخ داده شود، اما امکان توسعه و گسترش واحدهای مسکونی و نیز مجتمع های مسکونی در پیرامون خود، بر حسب نیاز و خواست پناهندگان بازگشته به سوریه، از میان نرود. در این طرح امکان گسترش هر واحد ساختمانی با در نظر گرفتن نیاز های آینده در فضای مشخص شده وجود دارد. گسترش این خانه های به این صورت است که هر واحد در سه جهت افقی و در جهت عمودی ( افزایش طبقات یا نیم طبقات) بنا به نیاز هر خانواده در آینده قابل توسعه کالبدی و عملکری است. فضای انتظار تا قبل از توسعه طبق قواعدی که چیده شده، برای فعالیت های مختلف شغلی و فرهنگی و فراغتی خانواده های ساکن، کاربرد خواهد داشت.
قاعده جهت دهی به گسترش کالبدی در سه جهت افقی، عبارت است از:
- گسترش آزاد در جهت منتخب اول
- گسترش در صورت کسب رضایت همسایه مجاور، در جهت منتخب دوم
- گسترش با برآورده کردن شرط کیفی همراه رضایت همسایه مجاور در جهت منتخب سوم
- ممنوعیت گسترش در صورت استفاده از دو جهت دیگر، در جهت های باقی مانده
آوارگانی که به سوریه باز میگردند در آثر جنگ و آوارگی دجار آسیب های تنی و روانی شدند و بنابر این برای بازیابی و برگشت به زندگی عادی بیشتر از دیگران به تعاملات اجتماعی و فضاهای بستر ساز این تعاملات و پیوند های همسایگی نیازمندند. بر اساس این طرح تهیه شده تلاش شد به غیر از نیاز های و فضاهای اصلی دسترسی و ضروری حداقل زندگی، دو گونه فضای دیگر پیش بینی شود؛
- فضای عمومی در مقیاس مجتمع یا واحد همسایگی برای تعاملات اجتماعی
- فضای در انتظار در مقیاس واحد مسکونی برای بهره برداری طبق نیاز های خاص ساکن آن خانه
همچنین برای ساخت، استفاده از بلوک های بتنی پیش ساخته که قفل و بست شده و سرعت ساخت را افزایش می دهد، در نظر گرفته شد. . در این بلوک ها علاوه بر سیمان و آب و سنگ دانه، از الیاف صنعتی قابل بازیافت استفاده شده است، و به این ترتیب بتنی پایدار بوجود آمده است. مزایای استفاده از این مصالح عبارت است از:
- کاهش هزینه های جایگزینی در طول عمر ساختمان، از طریق انعطاف و جابجایی پذیری
- توجه به منافع جهانی زیست محیطی از طریق حفاظت از انرژی درونی ساختمان و کاهش اتلاف آن
- طرح بسط زندگی در خیابان؛ نوشین ایران منش/رضا حصاری/حمید داوودی/فاطمه فرهادی/ محبوبه گنبدی
حیات اجتماعی شهر ها به واسطه وجود راسته هایی فعال با حضور مردم، متشکل از بازار، مسجد، قهوه خانه و . . . و در نتیجه بسط زندگی خانوادگی و اجتماعی در خیابان، پایدار و تضمین می شود. مردم سوریه از گذشته تا کنون، بخشی مهم از زندگی خود را در خیابان های شهرهای محل سکونت خود، می گذرانند؛ در آنجا گفتگو میکنند، بازی میکنند، قهوه و چای مینوشند و یکدیگر را تماشا میکنند. پیداست که آوارگان بازگشته از سرزمین های دیگر، در صورتی که فضایی متناسب با زندگی قبلی خود بیابند، زودتر و بهتر با آن انس می گیرند و بنابراین میتوان قبل از هرگونه بازسازی واحد مسکونی بصورت کامل، خیابان ها را فعال و برای حضور مردم طبق سنت و سلیقه خودشان، آماده کرد. بعد خودشان با کمک دیگران و طبق طرح تهیه شده، خانه ها را خواهند ساخت یا تکمیل خواهند کرد.
- طرح بهار آفرین؛ سیدمهدی تاراش/ لیلا ظهیرنژاد/ نجمه علیمردانی/مهناز فتح آبادی/ سیدمهدی قدمگاهی
با بهره گیری از مبانی و مفاهیم معماری پایدار، سازگار با نیازهای روانی کودکان و سایر آوارگان جنگ سوریه، ایده رشد مانند یک درخت بر اثر مراقبت های باغبان و سایه گستر شدن آن در بهار صلح بعد از زمستان جنگ، مد نظر قرار گرفته است. این ایده بر آیات کریمه قرآن نیز که بهارآفرینی را حیات بخش و از نشانه های خلق مستمر خداوند می شمارد، مبتنی بوده است. برای هماهنگی با انگاره های توسعه پایدار، تلاش شده حداکثر استفاده از انرژی های تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی بشود. Tiltup construction برای انبوه سازی و اجرای ساختمان های آسیب دیده در جنگ، مناسب تشخیص داده شده است. زیرا که دارای این مزایاست:
- سرعت ساخت و ساز بالا
- حذف قالب های عمودی و داربست بندی
- صرفه اقتصادی در مقایسه با سایر روش ها
- دوام، انعطاف و تعمیر پذیری
- امکان توسعه در جهت های گوناگون
- طرح مرکز خدمات رسان/ امنیت آفرین و آرامش افزا؛ گروه دانشجویان: مصطفی دربازه بان زاده/ حمیدرضا سجادی / علی محصل / حامد میرزائیان
امنیت و آرامش مهم ترین نیازهای ضروری آوارگانی است که برای سکونت مجدد به سوریه بازمی گردند، تا وطن خود را بازشناسایی و مجددا در آن زندگی کنند. این دو نیاز اساسی فقط بر اساس امکانات زیستی فراهم نمی شود، بلکه شکل معماری برگرفته از تعاملات اجتماعی و موثر در شیوه های مواجهه فرهنگی، قادر است آن را فراهم آورد. پس سکونت گاه فراتر از سرپناه، باید واجد امنیت اجتماعی ناشی از آشنایی و تعاملات اجتماعی و آرامش فردی ناشی از استقلال نسبی فضاهای خصوصی و قابلیت توسعه آنها باشد. با توجه به ساختار تقریبا خانواری بزرگ و قبیله ای جامعه سوریه، این قابلیت گسترش، در قالب طراحی مدول هایی که در حول یک مرکز خدمات رسان قابل چیدن و بازچینی باشد، فراهم آمده است. مجتمع بر اساس ساختار هندسی مدولار با فرم هشت ضلعی طراحی گردیده است که اولا قابلیت تکرار و توان تعمیم بخشی را بطور منحصر به فرد در خود جای داده است، و ثانیا با توجه به اقلیم ایجاد تراس ها و طراحی مسیر حرکتی که منتهی به یک حیاط مرکزی با همان فرم هشت ضلعی است بنا نهاده شده که باعث گردش بهتر هوا می گردد.
اتفاقی که در درون هشت ضلعی ها می افتد می تواند شروع یک حرکت اجتماعی باشد که برای بالا بردن استقامت و مشارکت افراد باشد، این اجتماعات کوچک محل اتصال افکار، اقاید و اشتراکات فرهنگی و هنری می باشد، جایی که بتوان تخصص ها و حرفه ها را در مقیاس کوچک به اشتراک گذاشت. مبنای طراحی این مجتمع نگاه ویژه به استعداد ها و تخصص هایی فردی هست که با معماری می تواند در مقیاس خانواده ها گسترش یابد.
- طرح کوه استوار ؛ گروه دانشجویان: روح الله اسفندی / سید علی رضا اکرامی/ امین شاطری / نسیم منصوری
مقاومت و پابداری مردم هر سرزمین و کشور بعد از هر بحرانی از جمله جنگ های داخلی و خارجی، نقش مؤثری در سازندگی دوباره آن کشور دارد. .
کوه بدلیل فرم ایستای آن از دیرباز، نمادی از پیداری و مقاومت شناخته می شود، میتوان از فرم آن برای طراحی مسکن مردمی که نیاز به افزایش حس مقاومت دارند و اطمینان به اثر بخشی آن دارند، استفاده کرد. همچنین فضاهای باز عمومی و خصوصی نقش موثری در تقویت روحیه افراد آسیب دیده دارد. و چینش این خانه ها با توجه به کم و زیاد شدن افراد خانواده در جنگ و مهاجرت با در نظر گرفتن قابلیت اتصال خانه ها به هم و جابه‌جایی دیوارها درنظر گرفته شده است. نمای ساختمان از چوب و با توجه به معماری گذشته سوریه برای افزایش حس تعلق طراحی شده است.
