به بهانه تفاهم‌نامه تهران و وین: کیفیت زندگی چیست که به دنبال آنیم؟

[divider]آغاز سخن[/divider]

اخیراً شهردار وین -میشاییل هویپل- به تهران سفر کرده و در مدت اقامت خویش در تهران اسنادی برای همکاری با شهرداری تهران در حوزه های شهری به امضا رسانده است. آنچه در جمع بندی این اسناد میتوان به آن اشاره نمود توجه به مبحث کیفیت زندگی است که شهردار تهران در این خصوص چنین عنوان می‌کند:

این تفاهم نامه همکاری که میان شهرداران وین و تهران به امضاء رسید می‌تواند پس از توسعه زیرساخت‌هایی که در پایتخت رخ‌داده کیفیت زندگی را در شهر تهران در ابعاد مختلف بالا ببرد. می‌دانیم که وین براساس شاخص های بین المللی امروزه نخستین پایتخت دنیا در بعد کیفیت زندگی به شمار می رود. این تفاهم نامه می‌تواند درزمینه‌های اقتصادی، فناوری، آموزشی،IT و نرمافزارهای کامپیوتری و حوزه سلامت دستاوردهایی خوبی را تهران ایجاد کند و در نهایت همکاری‌های چندجانبه را برای کشورمان به ارمغان آورد.

در متن پیش رو که بخشی از سلسله مباحث مرتبط به موضوع آرمانشهر معاصر است، تلاش این است که ابعاد گوناگون مفهوم کیفیت زندگی تبیین شده و از درون واکاوی این مفهوم، راه برای ارتقا کیفیت زیست شهری در ایران هموارتر گردد.

[divider]کیفیت زندگی شهروندی چیست؟[/divider]

واژه کیفیت زندگی سرچشمه روشنی ندارد. کیفیت زندگی اگرچه جذابیت و معنی عام دارد، ولیکن یک تعریف پذیرفته عمومی ندارد. به عبارتی می توان اذعان داشت که کیفیت زندگی هر فرد به حقایق عینی  و خارجی زندگی‌اش و دریافت‌ها و ادراکات درونی و ذهنی او از این عوامل و نیز از خودش وابسته است و در نتیجه  برای هر فرد تا حدی متفاوت است. بهبود کیفیت زندگی در یک مکان خاص و یا برای اشخاص و گروه‌های خاص همواره کانون اصلی توجه برنامه‌ریزان بوده است. در واقع بهبود کیفیت زندگی در هر جامعه‌ای یکی از مهم‌ترین اهداف سیاست‌های عمومی آن جامعه است. درسال های اخیر مطالعات پیرامون کیفیت زندگی به طور عمده بر ماهیت شهری تمرکز کرده و بحث بر روی کیفیت زندگی شهری در میان تحقیقات و مطالعات تجربی رواج یافته است. بدون شک تمایل جمعیت در سرتاسر  جهان برای تمرکز یافتن در شهرها، یکی از دلایل اصلی تقویت این جریان مستقل در تحقیقات بر روی کیفیت زندگی می باشد.

اصطلاح کیفیت زندگی، برای ارزیابی نیک‌بود عمومی افراد و جوامع استفاده می‌شود. این اصطلاح در طیف وسیعی از زمینه‌ها، از جمله حوزه‌های توسعه بین‌الملل، بهداشت، و سیاست مورد استفاده قرار می‌گیرد. کیفیت زندگی نباید با مفهوم استاندارد زندگی که عمدتاً بر درآمد استوار است، اشتباه گرفته شود. در عوض، شاخص‌های استاندارد کیفیت زندگی نه‌تنها شامل ثروت و استخدام هستند، بلکه شامل محیط زیست، سلامت جسمی و روانی، تحصیلات، تفریح و اوقات فراغت و تعلق اجتماعی نیز می‌شوند. کیفیت زندگی، به نوعی بیانگر وضعیت افراد ساکن در یک کشور یا منطقه است. نظریات اولیه مربوط به کیفیت زندگی، بیشتر بر نگرانی‌ها و اولویت‌های فردی تاکید داشتند؛ اما در سال‌های اخیر مباحث نظری، از فرد محوری به سمت نگرانی‌های اجتماعی نظیر امنیت، آزادی، گستردگی کیفیت زندگی و ساختار و کیفیت روابط اجتماعی افراد در جامعه تغییر یافته است.

[divider]ابعاد کیفیت زندگی[/divider]

تعداد زیادی از محققان در مورد ادبیات و ابعاد کیفیت زندگی تحقیق و بررسی کرده اند.و در این مورد موافقت وجود دارد که تعریفی پرمعنی و جامع از کیفیت زندگی می بایست به رسمیت شناخته شودکه: مفهوم ( کیفیت زندگی) دو بعد مرتبط و پیوسته دارد یعنی یک بعد روان شناختی و یک بعد محیطی.

به نظر می رسد یک توافق و اجماع وجود داشته باشد که در تعیین کیفیت زندگی دو سری بنیادی از اجزاء و فرایندها در تعامل باشند: آن هایی که به یک فرایند روان شناختی داخلی وابسته‌اند و احساس رضایتمندی و یا کامروایی را ایجاد می‌کنند؛ و آن ها که شرایط بیرونی هستند و فرایندهای داخلی را برمی‌انگیزند. درباره بعد اول،عبارات دیگری به کار رفته اند، مثلا: کیفیت زندگی انفرادی/شخصی، رفاه و خوشبختی ذهنی و درونی یا رضایت از زندگی. برای بعد دوم اما عبارات در سطوح مختلفی به کار رفته اند، مثلا کیفیت زندگی شهری،کیفیت زندگی اجتماعی، کیفیت مکان و کیفیت زندگی محیطی.

جدول زیر جنبه هایی را که در پژوهش های مختلف در زمینه کیفیت زندگی شهری، به عنوان جنبه های مختلف کیفیت زندگی شهری توسط پژوهشگران مختلف انتخاب شده است،نشان می دهد:

[divider]محاسبه کیفیت زندگی شهری[/divider]

اولین گام در راستای سنجش کیفیت زندگی شهری انتخاب ابعاد آن و سپس انتخاب شاخص هایی است که با استفاده از آن ابعاد مختلف کیفیت زندگی شهری مورد سنجش قرار بگیرد. استفاده عملی از شاخص‌ها برای نقد شرایط اجتماعی در حدود دهه‌ی ۱۸۳۰ میلادی آغاز شد، هنگامی که اصلاح‌طلبان اجتماعی در اروپا و امریکا از آمارهای اجتماعی برای بهبود شرایط بهداشت عمومی استفاده می‌کردند. گوناگونی شاخص‌های مورد استفاده در مطالعات کیفیت زندگی شهری بی‌شمار است. این مساله با توجه به چندبعدی بودن مفهوم کیفیت زندگی امری بدیهی است. عموما فرض می شود که هر شاخص، بزرگی و اهمیت یک بعد خاص از کیفیت زندگی شهری را منعکس می کند. این فرض بر این پایه استوار است که کیفیت زندگی شهری می تواند به مجموعه ای از اجزاء  یا ابعاد تفکیک شود و اگر این اجزاء به درستی ترکیب شوند، در نتیجه یک ارزش یا امتیاز کلی برای کیفیت زندگی شهری می تواند بدست بیاید.