دجله و فرات دو رود مهم و مقدس در غرب آسیا هستند. رود فرات به طول ۲۸۰۰ کیلومتر بلندترین رود غرب آسیاست. این رود پس از عبور از سوریه و عراق در اروندرود با کارون و دجله یکی شده و به خلیج‌فارس می‌ریزد. رود فرات از به هم پیوستن دو رود قره‌سو و مرادسو در شمال شرق آناتولی (ترکیه امروز) که قبلاً ایالت ارمنستان نام داشته، شکل می‌گیرد. رود مرادسو از شمال دریاچه وان و دامنه کوه آرارات و قره‌سو از ارتفاعات شمال ارزروم سرچشمه می‌گیرد. جایی که دوشاخه فرات به هم می‌رسند کبان (keban) نام دارد که اولین سد بر روی فرات در اینجا گلوی این رودخانه را می‌فشارد.
دومین رود دجله یا تیگریس به طول ۱۸۵۰ کیلومتر از کوه‌های تاروس (کاو) در شرق ترکیه (ارمنستان غربی) سرچشمه می‌گیرد. دجله از ترکیه به عراق وارد می‌شود و فقط ۴۴ کیلومتر آن در مرز سوریه جریان دارد ولی وارد سوریه نمی‌شود، بلکه پس از مرز سوریه مستقیماً وارد عراق می‌شود.
پروژه گپ GAP (The South Eastern Anatolia Project) در دهه هفتاد در ترکیه برنامه‌ریزی شد بدون این‌که هیچ‌گونه ارزیابی زیست‌محیطی در مورد آن صورت بگیرد؛ یعنی این پروژه بیش از ۴۰ سال پیش به نام توسعه و آبادانی و افزایش سطح رفاه مردم و توسعه پایدار و افزایش تولید برق و سطح زیر کشت و افزایش درآمد مردم روی کاغذ آمد. یکی دیگر از اهداف آن به زیر کشت پنبه بردن دشت هاوران (Havran) بود که ما را به یاد به زیر کشت پنبه بردن بیابان قراقوم می‌اندازد که منجر به نابودی دریاچه خوارزم (آرال) شد. این پروژه شامل احداث ۲۲ سد و مخزن بر روی دجله و فرات و ۱۹ نیروگاه آبی تولید الکتریسیته و احداث کانال‌های آبیاری متعدد است. احداث زیرساخت‌های لازم مثل فرودگاه و جاده و بزرگ‌راه و غیره جزئی از این پروژه است.
بزرگ‌ترین این سدها سد آتاتورک با ذخیره آبی ۴۷ میلیارد مترمکعب در شانلی اورفا بر روی فرات است. این میزان معادل ذخیره آبی تمام سدهای کشور ما است. این سد به‌تنهایی راه را بر حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب آب بر روی مردم عراق و سوریه و همچنین ایران بسته است. احداث این سد از ۱۹۸۳ یعنی ۳۳ سال قبل آغاز و در ۱۹۹۲ آبگیری شد و از ۱۹۹۴ یعنی ۲۲ سال پیش به بهره‌برداری رسید.
سد ایلی سو (Ilisu) که قرار است بر روی رود دجله در مرز عراق ساخته شود نیز حدود ۴۳ میلیارد مترمکعب آب حیاتی برای عراق را در خود محبوس خواهد ساخت و سرزمین‌های پایین‌دست را نابود خواهد کرد. به‌علاوه این سد موجب نابودی و به زیر آب رفتن حدود ۲۰۰ بنای تاریخی ترکیه در منطقه حصن کیفا و سبب کوچ اجباری و نابودی زندگی هزاران هزار کرد خواهد شد. فقط در یک اقدام حدود ۷۰۰۰ نفر از مخالفان این سد در نامه‌ای به مقامات ترکیه و همچنین کشورهای خارجی سازنده این سد خواستار توقف بنای این سد شده‌اند. در اثر احداث این سد زندگی هزاران نفر از کردها نابود خواهد شد و کوچ اجباری و ظالمانه آن‌ها از این منطقه منجر به از دست رفتن همیشگی سرزمین‌هایشان خواهد شد. کردها در این منطقه بارها به مخالفت با این سدها و پروژه‌ها برخاسته‌اند و چندین سد و کانال را تخریب و ماشین‌های سدسازی را نابود کرده‌اند و حتی چندین مهندس مشغول به کار در این‌گونه اقدامات کشته‌شده‌اند.
این سدها تمدن‌های سوریه و عراق و ایران را تهدید می‌کند و باعث خشک‌سالی و بیابان‌زایی، نابودی زمین‌های کشاورزی، توفان‌های عظیم ریز گرد در منطقه، غیرقابل‌سکونت شدن منطقه، نابودی تالاب هورالعظیم، کاهش رطوبت خاک در منطقه و بحران ریزگرد که عمدتاً گریبان ایران را گرفته است، آوارگی مردم و کشاورزان، فقر و فاقه و کوچ‌های عظیم و نابودی اقوام مختلف می‌شود. نکته‌ای که لازم به یادآوری و تذکر است سکوت خبری در مورد این پروژه (که تبدیل به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه شده است) عظیم در رسانه‌های گروهی است.
پروژه مخربی که بیش از ۴۰ سال قبل طراحی شد و ۲۲ سال پیش به بهره‌برداری رسید و پس از سال‌های مخرب ریزگرد تازه امسال (۲۰۱۶) از طریق حرکت مردمی پویش میان‌رودان وارد حوزه افکار عمومی مردم می‌شود! البته مواردی از تذکر گاه‌به‌گاه در ۲-۳ سال قبل، در سخنرانی‌ها، وجود داشت که هیچ‌گاه به افکار عمومی راه پیدا نکرد. این فاصله زمانی عظیم قدرت پاسخگویی و انجام واکنش مؤثر را از مردم ذینفع می‌گیرد. اکنون ماییم و این مجموعه سد عظیم و آن ریزگردهای غرب کشور. باید که با دیپلماسی فعال از پیشرفت این فاجعه پیشگیری کرد.
منبع: [button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” ]طراوت بهار[/button]
