درحالی‌که المپیک تابستانی ریو در حال پیوستن به خاطرات است، توجه جهانی همچنان بر وضعیت شهرهای برزیلی متمرکز است- چالش زندگی کردن در فاولاس[۱] و کاربری‌های آینده‌ی زیرساخت‌هایی که برای برگزاری مسابقات ساخته شدند.
حالا اما واقعه‌ی مهم‌تری در حال وقوع است که بیشتر مردم از آن بی‌خبرند و اتفاقاً بازهم در یک شهر آمریکای جنوبی. اتفاقی که اهمیتش از المپیک هم بیشتر است: تدوین برنامه‌ای برای نواحی کلان‌شهری جهان که به‌سرعت در حال شهری شدن هستند. البته مدالی در نشست زیستگاه ۳ که به مدیریت سازمان ملل متحد در کیتو در اکوادور در ماه اکتبر برگزار می‌شود، اهدا نمی‌شود، اما ترتیب‌دهندگان این نشست امیدوارند گفتمان مشترک دیگری شکل بگیرد: توجه به نیاز ضروری برای برنامه‌ریزی بهتر برای شهرهای سیاره، به‌خصوص شهرها در جهان درحال‌توسعه.
این نشست هر بیست سال یک‌بار برگزار می‌شود. زیستگاه ۱ در سال ۱۹۷۶ در ونکوور و زیستگاه ۲ در ۱۹۹۶ در استانبول برگزار شد. در این دو نشست گرچه چارچوب‌های پایه‌ای برای مقابله با چالش‌هایی که شهرهای جهان با آن مواجه بود وضع شد، اما هیچ‌وقت اهداف و سیاست‌های اجرایی کافی برای شهرنشینی تدوین نشد. برنامه‌ی اسکان بشر سازمان ملل متحد که راهنمای سیاست‌های شهری پایدار در سراسر جهان است و به زیستگاه ملل هم معروف است، نشست زیستگاه ۳ را به‌عنوان آخرین شانس احتمالی برای سازمان‌دهی دوره‌ی باقی‌مانده از قرن ۲۱ شناخته است.
گرچه دشوار است همه‌ی کشورهای جهان بر سر چیزی توافق کنند اما برگزارکنندگان نشست به رهبری خوآن کلوس، شهردار سابق بارسلون، امیدوارند که سیاست جهانی شهری معادل توافقنامه‌ی پاریس که دسامبر گذشته در مورد محدود کردن آلودگی گازهای گلخانه‌ای بود، به دست آید. حس اضطرار کاملاً قابل‌لمس است ــ یا الآن یا هیچ‌وقت.
بیش از نیمی از جمعیت ۷ میلیارد نفری جهان امروز در شهرها زندگی می‌کنند. تا سال ۲۰۵۰ دوسوم جمعیت تخمینی ۱۰ میلیارد نفری در نواحی شهری بزرگ زندگی خواهند کرد. رشد سریع فعلی شهرنشینی به خاطر مهاجرت وسیع روستاییان به شهرها در جستجوی زندگی بهتر است. نسل‌های آینده در کلان‌شهرها به دنیا خواهند آمد. بیشترین رشد عمدتاً در جهان درحال‌توسعه، در جنوب صحرای افریقا و آسیا اتفاق خواهد افتاد.
مشکل اینجاست که این فرآیند خارق‌العاده‌ی شهرنشینی در کل به‌خوبی به‌پیش نمی‌رود. سازمان ملل تخمین میزند در حال حاضر نزدیک یک میلیارد نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی یا زاغه‌ها زندگی می‌کنند بدون دسترسی به امکانات اولیه مانند بهداشت و آب شرب سالم. دوسوم مهاجران روستایی در افریقا مستقیماً به زاغه‌ها وارد می‌شوند.
تحلیل اطلاعات ماهواره‌ای نشان‌دهنده پخشایش باورنکردنی زاغه‌ها از حاشیه شهر آکرا تا داکا در هند است. این رشد برنامه‌ریزی نشده جهانی با این نرخ فعلی، به‌زودی مساحتی معادل کل کشور هند را خواهد بلعید. این مصرف وسیع زمین باکیفیت بد رشد همراه شده است. این رشد، ناکارآمد، دلبخواهی، مضر برای اکوسیستم، مضر برای امنیت غذایی و مهم‌تر از همه مضر برای میلیاردها انسان فقیر است. چنین شرایط غیرانسانی در بسیاری از موارد با تغییرات اقلیمی تشدید شده و تبدیل به بشکه‌ی باروتی شده که بی‌ثباتی در کل جهان را افزایش داده است.
آنچه در این میان مشخص است این است که شهرهایی که با این رشد بی‌سابقه روبرو شده‌اند متأسفانه برای آن آماده نشده آند. قضیه شبیه راندن یک اتوبوس نیمه‌خالی است بدون اینکه برنامه و مسیری در کار باشد. نشست زیستگاه ۳ پیشنهاد می‌دهد راه بهتری هم باید باشد. بهبود رشد آینده شهرهای جهان، مستلزم برنامه‌ریزی ابتدایی شهری، رشد همه‌جانبه اقتصادی و اصول پایداری هم برای اقتصاد و هم برای محیط‌زیست است. برنامه‌ی اسکان بشر می‌خواهد به شهرها کمک کند تا هوشمندانه‌تر و انسانی‌تر رشد کنند و به آنها ابزارها و چارچوب سیاستی بدهد که به این اهداف دست پیدا کنند. به همین سادگی.
این نشست قرار است شامل سند موردتوافق سیاست‌گذاری، تعهدات و اصول شهرسازی قرن ۲۱ باشد. این مانیفست دربردارنده نقش مرکزی شهرها در آینده‌ی سیاره است که با احکامی جزئی درباره عدالت جنسیتی، کاهش خطرات بلایای طبیعی و انسانی و تأمین مالی خدمات و زیرساخت‌های پایه همراه است. همچنین تأکید بر کاهش فقر با عباراتی نظیر این: «هیچ‌کس را پشت سر جا نگذارید! با خاتمه دادن به فقر در همه‌ی اشکال و ابعادش و بخصوص ریشه‌کنی فقر شدید.»
به توافق رسیدن همه‌ی کشورها بر سر یک سند واحد بسیار دشوار است و هنوز هم حاصل نشده است. قرار بود در پیش نشست اندوزی بر سر متن نهایی سند توافق شود ولی نشد، حالا قرار است ماه بعد دوباره در نیویورک نمایندگان کشورها بر سر متن باهم چانه‌زنی کنند تا متن در نیویورک نهایی شود و نشست کیتو بر اجرا متمرکز شود.
حالا که برنامه‌ی جدید شهری ظاهراً نمی‌تواند توافق زیادی به همراه داشته باشد خوب است که رویکردش را عوض کند و بیشتر انعطاف‌پذیر، پویا و تکامل یابنده باشد. تا ذی‌نفعان بتوانند دورهم جمع شوند تا بر سر چارچوب‌ها و ابتکارات بیشتر گفتگو کنند. این رویکرد همچنین به روی پیشرفت‌های فناوری هم گشوده خواهد بود و مثلاً اگر منبع انرژی پاک یا نظام بهداشتی که هنوز اختراع نشده، اختراع شد می‌تواند آن را در اولویت‌هایش قرار دهد.
وقتی بیش از ۳۰ هزار متخصص شهری شناخته‌شده در پایتخت اکوادرو به مدت هفت هفته دورهم جمع می‌شوند، بروز اتفاقات مثبت بسیار محتمل است. به نظر می‌رسد این نشست قادر است به‌عنوان کاتالیزور، اشتیاق به کار و همکاری را بین نهادهای عمومی و غیرانتفاعی و سایر انواع همکاری در مورد ابتکارات شهرسازی پایدار بالا ببرد.
بنابراین بهتر است خوش‌بین باشیم و امیدوار که در پایان این نشست تلاش‌ها برای بهبود زندگی میلیاردها انسان، سازمان‌یافته و مشخص باشد.
منبع:
[button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”nofollow” openin=”samewindow” url=”http://www.citylab.com/politics/2016/08/what-is-habitat-3-united-nations-quito-summit/497624/”]CITYLAB.com[/button]
[divider]پانوشت[/divider]
[۱] زاغه‌های دون مناطق شهری برزیل را فاولاس می‌گویند. این زاغه‌های به علت وسعت زیاد و رواج جرم و جنایت در آنها، شهرت جهانی دارند.
