مَطلعی از سردبیر: چالش‌‌ها درباره سیاست‌های پیاده‌راه‌سازی ۱۷ شهریور ادامه دارد و این موضوع مدتی است به صحن شورای شهر تهران کشیده شده است؛ به همین دلیل از ابتدای تابستان گذشته این محدوده را به عنوان پرونده موضعی سرویس «تهرانشهر» فصلنامه همشهری معماری و به دبیری مجید منصور رضایی (نویسنده این یادداشت) انتخاب کردیم. این پرونده متفاوت از عمده پرداخت‌های نشریات تخصصی معماری و شهرسازی با نگاهی اجتماعی تدوین شد؛ به گونه‌ای که همکارانم در این پرونده از خفت‌گیر تا طلبه محلی را سوژه مصاحبه قراردادند و موضوع را زوایای مختلف اجتماعی، شهری و طراحانه بررسی کردند. اخبار رسیده از احتمال بازگشایی این گذر پیاده، که خلاف برداشت و نتیجه‌گیری جمعی ما از این پروژه بود موجب شد تا از مجید منصور رضایی، دبیر این پرونده بخواهیم به طور خلاصه از دلایل اشتباه بودن این تصمیم بنویسد. امید است با پایان لوازم فنی تدوین صفحات و انتشار شماره بعدی فصلنامه معماری، مشروح این پژوهش در اختیار خوانندگان قرار گیرد. / محمدمسیح یاراحمدی، سردبیر پایگاه رویدادهای معماری و فصلنامه همشهری معماری
[divider]متن[/divider]
پروژه‌ی پیاده‌راه‌سازی ۱۷ شهریور، از آن دسته پروژه‌های پرحاشیه‌ی توسعه‌ی شهری در تهران است که به جای توسعه، به اقدامی «ضدتوسعه» ای برای محور و محدوده‌ی بلافصل‌اش بدل گشت. پروژه‌ای که با گذشت قریب به پنج سال از گشایش‌اش همچنان بحثِ داغِ بدنه‌ی کارشناسی و مدیریتیِ شهرِ تهران است. سال ۱۳۹۱ بود که پروژه توسط مهندسان مشاور آرکولوگ و باوند در راستای هدفگذاری شهرداری تهران جهت تبدیل خیابان هفده شهریور -حدفاصل میدان امام حسین(ع) و میدان شهدا- به محوری فرهنگی با عملکردی شهری، ارائه، همزمان مورد اجرا و بلافاصله با موجی از نارضایتی‌ها مواجه گردید.
در طول این دوره، همواره موضع‌ها نسبت به پیاده‌راه متفاوت بوده است. گاه در حد یک پروژه‌ی معمول شهری مورد اشاره قرار می‌گرفت که نیازمند معدود اصلاحاتی بود و گاه به مثابه‌ی امری سیاسی، مجلس را به مداخله وا می داشت.
در آخرین روزهای مردادماه سال ۹۵ بود که خبرگزاری‌ها به نقل از «پرویز سروری»، عضو شورای شهر تهران اعلام نمودند که:
«خیابان ۱۷ شهریور از خیابان صفا تا میدان شهدا بازگشایی می‌شود»
اگرچه خبر جدید نبود و زمزمه‌های آن همواره به گوش می‌رسید اما این بار گویا تصمیم از دلِ اجماعی بزرگ‌تر نسبت به موضعِ ۱۷ شهریور، طرح می‌شد. تصمیمی مهم که انتظار می‌رود تا مدیریت شهری در اخذش بار دیگر اشتباه پرهزینه‌ای را که یک‌بار حداقل در خصوص محور ۱۷ شهریور با پیاده‌راه سازی‌اش انجام داده بود، تکرار نسازد.
[epq-quote align=”align-left”]تجربه‌ی پیاده‌راه‌سازی ۱۷ شهریور به‌خوبی نشان داد که چگونه برخلاف ادعای بسیاری از کارشناسان طراحی محیطی در ایران، «صرف افزایش کیفیت کالبدی» در قالب کفسازی، جداره‌سازی و تجهیز مبلمان، به موفقیت فضاهای شهری ختم نخواهد شد. تصمیم به بازگشایی این محور به روی خودروها، تکرار مجدد چنین اشتباه و کج‌اندیشی‌ای در شکل و قامتی نو است که «صرف ورود خودرو» به محدوده را سببی بر رونق اقتصادی و کاهش معضلات پیش‌آمده‌ی اجتماعی در محدوده ۱۷ شهریور می‌پندارد.[/epq-quote]چراکه تبدیل‌شدن پروژه‌ی توسعه‌ای ۱۷ شهریور به پروژه‌ای ضد توسعه‌ای در شهر که با مشکلات و مصائبی چون استحصال رونق اقتصادی و کسب‌وکار، تعطیلی تعداد زیادی از مغازه‌ها، کاهش قیمت زمین تجاری و مسکونی و نیز بروز معضلات متعدد اجتماعی در محدوده همراه بوده، ناشی از تعارضات ایجادشده میان خواسته‌ی گروه‌های ساکنین و کسبه‌ی محلی با آرمان‌گرایی‌های مدیریت شهری در پروژه بوده است.
ازاین‌رو، به نظر می‌رسد ادعای بازگشایی محور از جایی، زمانی و مکانی برای ورود وسایل نقلیه به محدوده اگرچه میتواند یکی از رهیافت‌های به کار گرفته‌شده جهت بازنگری در اصلاح پروژه باشد؛ اما اولی‌تر از آن انتطاری است که از بدنه‌ی مدیریت شهری می‌رود تا در روند تصمیم‌گیری خود به این مهم توجه نماید که محصول نهایی طرح‌های توسعه‌ای، برآیندی از خواسته‌ها و تلاش‌های رسمی و غیررسمی گروه‌های ذی‌نفع (گروه‌های مردمی، گروه‌های سیاسی، سرمایه‌گذاران، متخصصان) است. ازاین‌رو، شناسایی نقش و جایگاه کنشگران در این طرح‌ها و تحلیل منافع هر یک، میزان دستیابی آن‌ها به منابع قدرت و درک عمیق از آثار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مطالبات آنان از لازمه‌های تأمین منافع کنشگران از سوی مدیریت شهری در فرآیند اصلاح و بازنگری پروژه ۱۷ شهریور است.
تجربه‌ی پیاده‌راه‌سازی ۱۷ شهریور به‌خوبی نشان داد که چگونه برخلاف ادعای بسیاری از کارشناسان طراحی محیطی در ایران، «صرف افزایش کیفیت کالبدی» در قالب کفسازی، جداره‌سازی و تجهیز مبلمان، به موفقیت فضاهای شهری ختم نخواهد شد. تصمیم به بازگشایی این محور به روی خودروها، تکرار مجدد چنین اشتباه و کج‌اندیشی‌ای در شکل و قامتی نو است که «صرف ورود خودرو» به محدوده را سببی بر رونق اقتصادی و کاهش معضلات پیش‌آمده‌ی اجتماعی در محدوده ۱۷ شهریور می‌پندارد.
این در حالی است که اگر ذهنی پرسشگر، یک‌بار به‌طور ضمنی مشکلات محور ۱۷ شهریور را ارزیابی نماید به مجموعه‌ای پیچیده، فراچندبعدی و توأمان برساخته شده از مزایا و معایبی برمی‌خورد که در این میان ارائه‌ی پیشنهادی ابتدایی چون بازگشایی محور از جایی، زمانی و مکانی به قطع نادقیق و اثرات آن نامشخص می‌نماید و میتواند معضلاتی جدیدی چون، ایجاد گره ترافیکی در محدوده، وارد شدن ترافیک عبوری به محدوده، افزایش تصادفات در فصول بارانی به دلیل جنس کفسازی، سرریز پارکینگ به کوچه های مسکونی پیرامون، تشدید ناامنی محدوده به سبب حضور موتورها، افزایش بورس بازی زمین، کاهش کیفیت زندگی ساکنان محدوده، تخریب چهره مدیریت شهری نزد شهروندان و عدم کارآیی متخصصان شهری و بسیار موارد نامشخص دیگر را برای محدوده و همشهریان ایجاد نماید.
ازاین‌رو در بازنگری پیاده‌راه ۱۷ شهریور ضمن احترام به ساحت مدیریت شهری تهران، پیشنهاد می‌شود پیش از هر تصمیمی، زمینه‌ی اقدام‌هایی چون؛
- جلب اعتماد ساکنان و کسبه‌ی محدوده در قالب تکنیک‌های مشارکتی؛
- شناسایی و سرمایه‌گذاری در فعالیت‌ها، کاربری‌ها و اقدامات محرک توسعه در محدوده؛
- شناسایی، استفاده و درگیری گروهای اجتماعی در روند بازنگری طرح؛
- شناسایی فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری‌های نو در کنار بسته‌های تشویقی برای ساکنان و کاسبان محدوده؛
- اجتناب از انجام پروژه‌های محیطی و طراحی شهری در قالب محور و پوسته‌ی و بسط دادن و فراگیر نمودن آن در سطح محله؛
- تقویت هویت و معنای پیاده‌راه از خلال روایت‌ها و رخدادهای تاریخی شاخص و دسته اولی محدوه؛
- تعریفی خوانا از ابتدا و انتهای مسیر با تقویت تَشَخُص ابعاد کارکردی، فعالیتی و هویتی این کانون‌ها؛
- تأمین پارکینگ‌های عمومی جهت تقویت مراجعات شخصی به محدوده؛
- تأمین دسترسی سواره از ورودی‌هایی چون صفا و خشکبارچی به سمت میدان شهدا بر اساس تعریف و الزام به رعایت اصول مسیر مشترک برای خودرو، عابر پیاده و دوچرخه‌سوار با طرح محدودیت‌های زمانی، سرعت و اخذ عوارض مشخص؛
موردبررسی و مداقه‌ی جدی قرار گیرد با این باور که در بهبود شرایط محدوده، مؤثر و از بازگشایی ناگهانی محور که با عواقب نامشخصی همراه خواهد بود، جلوگیری نماید.
