بخش زیادی از ۳ میلیون مسافری که هرروز با مترو تهران جابه‌جا می‌شوند مسافرانی هستند که در کرج زندگی و در تهران کار می‌کنند.
مترو کرج ـ تهران یکی از نمونه‌های اتصال سریع، ارزان و امکان دسترسی آسان از شهرهای کوچک‌تر به کلان‌شهرها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف حمل‌ونقل ریلی است و به همین دلیل وزیر راه‌وشهرسازی همواره بر لزوم اتصال شهرهای کوچک و اقماری به کلان‌شهرها و شهرهای مرکزی از طریق این شیوه حمل‌ونقل تأکید دارد.
به گفته عباس آخوندی، وزیر راه‌وشهرسازی، هرروز بیش از ۴۵۰ هزار خودرو وارد تهران شده و به‌طور تقریبی همین میزان خودرو از شهر خارج می‌شود که حجم بالایی از آلودگی را ایجاد می‌کنند، بنابراین باید بخش زیادی از این تردد را به ریل منتقل کرد. آخوندی همچنین معتقد است توسعه حمل‌ونقل ریلی میان شهرهای اقماری و مرکز، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش مهاجرت از حومه به شهرها داشته باشد؛ از افزایش سکونتگاه‌های غیررسمی جلوگیری کند و موجب افزایش کیفیت زندگی در شهرهای اقماری شود.
همین مزیت‌هایی که آخوندی از آن‌ها سخن می‌گوید، موجب شکل‌گیری حمل‌ونقل حومه‌ای ریلی در برخی کلان‌شهرهای کشور شده و همچنان ادامه دارد. کارشناسان معتقدند برای جلوگیری از انفجار جمعیت در کلان‌شهری مانند تهران، باید این اتصال‌های ریلی سرعت بگیرد.
حمیده امکچی، عضو هیئت‌علمی مرکز مطالعات شهرسازی و معماری در بیان اهمیت اتصال ریلی کلان‌شهرها با حومه توضیح می‌دهد: برخلاف سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای که در طول مسیر، همه زمین‌ها و مناطق مسکونی را دسترس‌پذیر کرده، موجب توسعه ساخت‌وسازهای غیررسمی می‌شود و حاشیه‌نشینی را به دنبال دارد، سیستم حمل‌ونقل ریلی تنها نقاط ایستگاهی را در دسترس قرار می‌دهد. به گفته او، با توجه به این مسئله می‌توان برای توسعه سکونتگاه‌های اطراف شهر و حومه‌ها در مناطقی برنامه‌ریزی کرد که با اهداف توسعه کلان‌شهری در تضاد نباشد.
ازنظر این کارشناس، سیستم حمل‌ونقل ریلی می‌تواند برای همراهی با توسعه کلان‌شهرها و جلوگیری از افزایش بیش‌ازاندازه جمعیت در آن‌ها، با در پیش گرفتن فرآیند توسعه‌ای منطقی و تدریجی، در ایجاد و جمعیت‌پذیری شهرهای حاشیه‌ای و اقماری نقش مؤثری داشته باشد.
[divider]آسیب‌های توسعه ریلی[/divider]اگرچه به گفته این کارشناس، قیمت پایین و مناسب مسکن در شهرهای اقماری در کنار توسعه ریلی بین این شهرها و شهر مرکزی می‌تواند فرصت کار و تحصیل در شهرهای بزرگ و مرکزی را در اختیار ساکنان آن قرار دهد، اما برخی کارشناسان معتقدند اتصال ریلی شهرهای اقماری به شهر مرکزی در کنار مزیت‌ها، می‌تواند معایبی داشته باشد که باید هم‌زمان به آن‌ها توجه شود.
رضا وثوقی، کارشناس ارشد حمل‌ونقل و توسعه پایدار از دانشگاه راه و پل پاریس با تأکید اینکه ریل، بهترین وسیله ارتباطی بین شهرهای مادر و شهرهای اقماری در سراسر دنیاست، معتقد است نمی‌توان گفت همواره این زیرساخت‌ها مفید خواهند بود.
او در این زمینه توضیح می‌دهد: درگذشته ابتدا راه‌ها وجود داشت که شهرها در اطراف آن‌ها ساخته می‌شد اما امروزه درون شهرها راه می‌سازیم بنابراین بین راه و سکونت یک تعامل وجود دارد. از سوی دیگر با ایجاد هر راه، درزمینه‌ی سکنی گزینی مسئولیت ایجاد می‌کنیم و وقتی درباره شهرک‌های اقماری سخن می‌گوییم، می‌خواهیم راهی ایجاد کنیم که می‌تواند باعث سکنی گزینی شود.
در شرایطی که در کلان‌شهری مانند تهران همواره در صبح و عصرها شاهد ترافیک سنگین ورودی و خروجی از تهران هستیم، می‌توان با راه‌اندازی ارتباط ریلی بین تهران و این شهرها، تسهیلات ریلی ارزان، سریع و در دسترس برای عموم مردم ایجاد کرد؛ این مسئله به گفته وثوقی می‌تواند باعث افزایش جمعیت شهرک‌های اقماری شود. این بدان معناست که اگرچه با ایجاد خطوط ریلی قصد رفع مشکل ترافیک و ورود خودروها به شهر را داشته‌ایم اما این کار، افزایش جمعیت شهرهای اقماری را هم به دنبال خواهد داشت زیرا به دلیل ارزان‌تر بودن زمین و مسکن در شهرهای اقماری، افراد زیادی می‌توانند در آن زندگی و در شهر مرکزی کار کنند.
وثوقی معتقد است با توجه به اینکه ساکنان شهرهای اقماری به دلیل کار در مرکز می‌توانند حقوق بهتری دریافت کنند، در چند سال آینده می‌توانند خودرو تهیه و به سمت حمل‌ونقل شخصی سوق پیدا کنند؛ بنابراین اگرچه در نگاه نخست، فراهم کردن یک سیستم ریلی باعث کاهش تردد خودروهای شخصی می‌شود اما در فازهای بعدی، این مسئله موجب تشدید مشکلات ترافیکی خواهد شد.
[divider]پیش‌نیازها[/divider]با توجه به آسیب‌هایی که توسعه ریلی شهرهای اقماری می‌تواند به مرکز وارد کند پرسش این است که آیا باید از ایجاد این خطوط منصرف شویم؟ وثوقی در پاسخ به این پرسش معتقد است باید هم‌زمان با احداث خطوط ریلی، اقدامات دیگری را به‌عنوان پیش‌نیازهای ضروری این کار اجرایی کنیم.
به گفته او، این اقدامات، سیاست‌های کنترل جمعیتی و کنترل انتخاب وسیله حمل‌ونقل شخصی یا عمومی است؛ به این معنا که باید طرح جامع و افق دولت درباره میزان سکنی گزینی شهرک‌های اقماری، قبل از احداث خطوط ریلی در آن‌ها مشخص و تعیین شود. یک شهرک اقماری قرار است تا چه اندازه جمعیت بپذیرد و مکانیسم‌هایی تعیین شود که این شهر جمعیت بیشتری در خود جای ندهد.
از سوی دیگر به گفته این کارشناس، در کنار ایجاد زیرساخت ریلی، باید برای خودروهای شخصی اعمال محدودیت شود. در شرایطی که ارتباط ریلی بین شهر اقماری و مرکز به‌عنوان یک شیوه سریع و ارزان ایجادشده است، می‌توان برای تردد خودروهای شخصی که آلودگی و ترافیک به دنبال دارند، عوارض وضع کرد.
به گفته وثوقی نکته مهم دیگر که هم‌زمان با ایجاد خطوط ریلی برای اتصال شهرهای اقماری به شهر مرکزی، باید مدنظر سیاست‌های توسعه‌ای قرار داشته باشد این است که شهرهای اقماری نباید تنها به چشم خوابگاه دیده شوند و باید مراکز تولید و کار در آن‌ها، بیشتر از شهر مرکزی پیش‌بینی شود. وی معتقد است اگر برای شهرهای اقماری اطراف کلان‌شهرها، مراکز کار و تولید ایجاد شود جمعیت به‌جای تمرکز در کلان‌شهرهایی مانند تهران، در آنجا سکونت و کار می‌کنند که این مسئله از انفجار جمعیت در کلان‌شهرها جلوگیری خواهد کرد.
وثوقی تأکید دارد: برای جلوگیری از آسیب‌های ترافیکی اتصال ریلی شهرهای اقماری و شهر مرکزی، این دو سیاست باید به‌طور هم‌زمان و جدی اجرا شود.
[divider]نیاز به برنامه‌های کلان[/divider]اینکه بخواهیم زیرساخت ریلی ایجاد کنیم و تصمیم بگیریم با اخذ عوارض جلوی خودروها را بگیریم، امر دشواری نیست اما دشواری کار در ایجاد مراکز تولید کار در شهرهای اقماری است زیرا نیازمند یک برنامه کشوری و ملی است. درواقع به نظر می‌رسد اگر بخواهیم آنچه مدنظر وزیر راه‌وشهرسازی است را اجرایی و بخشی از جمعیت شهری مانند تهران را با راه‌اندازی سیستم ریلی حومه‌ای به شهرهای اطراف منتقل کنیم، ابتدا باید به ایجاد فرصت‌های شغلی در شهرهای اقماری توجه کنیم.
آن‌طور که این کارشناس توضیح می‌دهد، برای تحقق اتصال ریلی شهرک‌های اقماری به مرکز، ابتدا باید برنامه‌ریزی مناسبی برای شهرهای اقماری داشته باشیم. وقتی زمینه رشد در شهرهای کوچک‌تر وجود داشته باشد و در کنار آن، ارتباط سریع و ارزان با شهر اصلی نیز در دسترس باشد، جمعیت به سمت کلان‌شهر سرازیر نخواهد شد.
اهمیت متولی قطارهای حومه‌ای نکته‌ای است که همواره کارشناسان بر آن تأکید کرده‌اند و وثوقی نیز بر آن تأکید می‌کند. وی معتقد است باید متولی و بهره‌برداری از این قطارها مستقل از دولت و شهرداری و یک متولی یگانه باشد. به گفته او قبل از اتصال ریلی شهرهای اقماری باید برای تشکیل سازمان مستقلی برنامه‌ریزی شود که وظیفه اتصال خطوط ریلی را به عهده بگیرد و مستقل از شهرداری و دولت باشد.
منبع: [button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” ]روزنامه گسترش صمت[/button]
