فیل‌های سفید: پروژه‌های خرج‌تراش، ناموفق و خجالت‌آور معماری از سراسر جهان

نویسنده: شارون لم[۱]
مترجم: علی جاودانی

هر اثر معماری‌ موفقیتی اقتصادی و اجتماعی به شمار نمی‌رود؛ اما اصطلاحی هراس‌انگیز وجود دارد که مخصوص مسرفانه‌ترین پروژه‌ها است: «فیل سفید». این اصطلاح برآمده از حکایت پادشاه سیام –تایلند  امروزی- است که عادت داشت به ملازمانش، فیل‌های سفید مقدسی را هبه کند که ملازمان هیچ از آن‌ها خوششان نمی‌آمد. رد عطیه‌ی پادشاه صدالبته پذیرفتنی نبود و درعین‌حال کار کشیدن از این فیل‌ها به خاطر قداستشان حرام بود و لاجرم درباری بیچاره را به حضیض ورشکستگی می‌انداخت؛ واقعیتی که تمامی پادشاهان به نیکی می‌دانستند.

البته  در معماری، «فیل سفید» را معمولاً برای تحقیر پروژه‌هایی به‌خصوص به کار می‌برند و اینکه آیا پروژه‌ای به‌راستی شایسته‌ی این بدنامی است یا نه، معمولاً به زاویه‌ی نگاه شما بستگی دارد. این پروژه‌ها که اغلب بدمنظر یا یادآور بودجه‌های ناکافی‌اند، از فراموش‌شدن سر باز می‌زنند، گرچه فقط عده‌ی قلیلی خواهان یاداوری آن هستند. همه‌ی این پروژه‌ها، که در طول تاریخ و پهنه‌ی گیتی پراکنده‌اند، یک وجه مشترک دارند: هرچند شاید زمانی بر روی کاغذ خوب به نظر می‌رسیدند (یا شاید هم نه)، اما به‌راستی بهتر بود که تنها بر روی کاغذ می‌ماندند.

 ۱- ایستگاه مرکزی اتوبوس تل‌آویو- سرزمین‌های اشغالی

این ایستگاه ۲۳۰۰۰۰ مترمربعی و هشت طبقه، به سال ۱۹۹۳ و آرزوی «مترو پلیس سرپوشیده‌ی کوچکی» افتتاح شد. معمار آن رام کرمی[۲] حتی «جایزه‌ی اسرائیل» برای معماری را نیز به خانه برد؛ اما ایستگاه مرکزی اتوبوس تل‌آویو مسیری خلاف این موفقیت معمارش را پیمود؛ چرا؟ به خاطر متروکه شدنش. از ابتدا هم وجود هزاران مغازه که در به در به دنبال مستأجر می‌گردند، دل‌وروده‌ی این غول بی‌شاخ و دم بتنی که هزارتویی گیج‌کننده از راهروها است و موقعیت جغرافیایی آن در تل‌آویو جنوبی، برای یک ایستگاه اتوبوس غیرمنطقی بود.

امروزه تمامی بخش‌های این سازه‌ی عظیم، یا متروک است و یا آنکه برای مقاصد نامشروع به کار می‌روند: مغازه‌های قدیمی و سرسراهای پیچاپیچ، کارگران جنسی، موادفروش‌ها، برپاکنندگان مجالس رقص پرسروصدا و دیگرانی را پنهان می‌کند که قدر تاریکی پیچ‌درپیچ اینجا را می‌دانند. ۹۹ درصد پنهان

۲- کاخ پارلمان[۳] – بخارست، رومانی

کاخ  پارلمان، این سومین ساختمان بزرگ جهان، سطح اشغالی معادل ۳۶۵۰۰۰ مترمربع دارد و هزینه‌ی گرمایش و روشنایی سالانه‌ی آن به‌تنهایی بیش از ۶ میلیون دلار است؛ این واقعیت وقتی حیرت‌افزا می‌شود  که بدانیم ۷۰ درصد این ساختمان خالی باقی مانده است. این ساختمان، زاده‌ی دیکتاتوری نیکولای چائوشسکو[۴] است؛ وی برای این کار چهل هزار نفر را از خانه‌شان کوچاند و کلیساها، بیمارستان‌ها، خانه‌ها و ساختمان‌های مذهبی بسیاری را تخریب کرد.

۷۰۰ معمار و ۲۰۰۰۰ کارگر به‌صورت سه شیفت روی این ساختمان کار می‌کردند؛ بر این‌ها بیفزایید: ۵۰۰۰ نفر از پرسنل ارتش، ۱.۵ میلیون کارگر صنعتی و ارتشی از به‌اصطلاح داوطلبان.CNN

۳- استادیوم المپیک – مانتریال، کانادا

استادیوم ۱۹۷۶ مانتریال، ساختمان المپیک‌ای که احتمالاً بیشترین سرانه‌ی ضرردهی در تاریخ را موجب شده است، از همان بادی امر تاکنون درگیر مسائلی عظیم بوده است. طراحی پیچیده و تأخیرهای پیاپی، هزینه‌ی پروژه را تا به آن حد بالا برد که  بدهی نهایی المپیک- معادل ۱.۱۶ میلیارد دلار کانادا- بالاخره در سال ۲۰۰۶ تسویه شد. امروزه نیز این استادیوم از فقدان یک مستأجر دائمی رنج می‌برد و سقف آن نیز همچنان از نظر سازه‌ای، نامناسب است.

۴- جنتر منتر[۵]– جیپور، هندوستان

سایت اخترشناسی جنترمنتر واقع در جیپور که به دست مهاراجه جی سینگ دوم و به سال ۱۷۳۴ میلاد ساخته شده است، شامل ۱۹ ابزار ستاره‌شناسی سنگی است که از میان آن‌ها می‌توان به بزرگ‌ترین ساعت آفتابی جهان با شاخصی به بلندای ۲۲.۶ متر اشاره کرد. چون مهاراجه باور داشت  که ابزارهای کوچک بطلمیوس به نتایج نادرست ره برده‌اند، ابزارهای نجومی‌اش را در مقیاسی عظیم ساخت؛ هرچند واقعیت درست عکس این تصور بود و عظمت ابزارهای جناب مهاراجه، دقتشان را پایین آورد و درنتیجه این سایت عظیم به طرفه‌العینی بی‌استفاده شد.

۵- شهر فرهنگ گالیسیا[۶]–سانتیاگو د کومپوستلا[۷]، اسپانیا

بخشی از شهر فرهنگ گالیسیا که پیتر آیزنمن طراحی‌اش کرده است، در سال ۲۰۱۱ افتتاح شد و ساخت دو ساختمان آخر آن، نهایتاً در سال ۲۰۱۳ و به دلیل قلت بازدیدکنندگان و هزینه‌های بسیار بالا، متوقف شد.

ژورنالیستی اسپانیایی دراین‌باره چنین می‌نویسند: «این  مجموعه، چونان یادمانی برای حباب ساخت‌وساز، در دوران بالا رفتن پول اسپانیا از پارو زاده  و به‌وقت فروپاشی اقتصادی و افلاس افتتاح شد.»  اولیور وینرایت[۸]، منتقد بریتانیایی، آن را  «پروژه‌ی خودبینانه‌ی متورم از  باد نخوت» می‌خواند. – مجله‌ی معماری

۶- بازار جدید چین جنوبی[۹]– دونگ‌گوآن[۱۰]، چین

چیزی شبیه به زندگی نباتی- نوسازی‌ها و اندک افزایشی در آمار بازدیدکنندگان- بازار چین جنوبی جدید را هرچند لرزان و لنگان، سرپا نگه‌داشته است. ۲۳۵۰ مغازه‌ی این بازار عظیم همچنان ۱۱ سال پس از گشایشش تا حد زیادی خالی از حیات است؛ امری که ناشی از قرارگیری‌اش در دونگ‌گوآن است، جایی که بیشتر ۱۰ میلیون سکنه‌اش، نه از طبقه متوسط یا بالا که کارگران مهاجر فقیرند.

بیرون بازار، در طول فواره‌ها و کانال‌هایی که با گوندولاهای[۱۱] ونیزی آراسته‌شده‌اند، ابوالهولی مصری و  بدلی از طاق پیروزی[۱۲] سر برافراشته است. مازاد بر آن، این بازار به ترن هوایی سرپوشیده‌اش هم می‌نازد. CNN

۷- فرودگاه مرکزی سیوداد رئال[۱۳]–سیوداد رئال، اسپانیا

فرودگاه مرکزی سیوداد رئال، با هزینه‌ی ۱.۱ میلیارد یورو برای ساختش و تعطیل شدنش سه سال پس از افتتاح،  یک فیل سفید  به‌تمام‌معنا است. شاید هیجان‌انگیزترین صحنه‌ای که این فرودگاه- که آخرین هواپیما را به سال ۲۰۱۱ به خود دیده است- در سال‌های اخیر شاهد آن بوده، نقش‌آفرینی‌اش در یکی از قسمت‌های تاپ‌گیر به سال  ۲۰۱۳ بوده باشد. مالک اولیه‌ی فرودگاه با ۳۰۰ میلیون یورو بدهی، ورشکسته اعلام شد و درنهایت، فرودگاه در سال جاری و پس از مناقصه‌های ناموفق متعدد، شامل تک‌پیشنهادی فقط به ارزش ۱۰۰۰۰ یورو، سر آخر به قیمت ۵۶ میلیون دلار فروخته شد.

۸- شهر نی‌پیداو[۱۴]-نیپیداو، میانمار

نی‌پیداو، پس از تغییر اسرارآمیز پایتخت میانمار از یانگون (یا به قول دیگر رانگون)، در سال ۲۰۰۶پایتخت این کشور شد. اخطاری از جانب یک طالع‌بین ازجمله‌ دلایل عجیبی است که برای این حرکت برمی‌شمارند. عظمت جغرافیایی این شهر (۶ برابر مساحت نیویورک)، اتوبان‌های ۲۰ بانده و فروشگاه‌های عظیم و خالی‌اش، همگی بر حالت شهر ارواحی‌اش مهر تأیید می‌زند.

این شهر همچون آزمایش افراط‌آمیز نظریه‌ی «وقتی بسازی‌اش، مردم هم می‌آیند» به نظر می‌رسد. اما تا اینجای کار، با توجه به آنکه دولت همین حالا هم حداقل یکی از آژانس‌های سرمایه‌گذاری‌اش را به رانگون بازگردانده است، این شهر به نظر شکستی چشمگیر می‌آید.

۹- هتل ریوگیونگ[۱۵] –پیونگ‌یانگ، کره شمالی

نمونه‌ی اعلای فیل‌های سفید هتل ریوگیونگ در کره‌ی شمالی است که تاریخ افتتاحش دائماً به تعویق می‌افتد. این هتل، با ۱۰۵ طبقه‌ی تماماً خالی، بلندترین ساختمان خالی از سکنه‌ی جهان به شمار می‌رود.

«امروز، پس از گذشت سی سال و صرف هزینه‌ای معادل ۷۵۰ میلیون دلار، این نوک پیکان رفیع و درخشانِ بنایی فوتوریستی-مدرنیستی چیزی بیش از یک آنتن مخابراتی مجلل نیست.»  دیلی بیست

۱۰- شهر هنرها و علوم[۱۶]– والنسیا، اسپانیا

سانتیاگو کالاتراوا، برای ساختن این مجموعه‌ی هنری در شهر مادری‌اش، خیلی خوب زیر ضرب است؛ هم به خاطر سقف در حال فروریختنش آن‌هم تنها پس از گذشت ۸ سال از اتمام ساختش، و هم به خاطر فراتر رفتن از سقف بودجه‌ی ساختمانی‌اش. به‌رغم جذبه‌ی توریستی‌اش و نیز حضورش در فیلم تومارو لند، مردم محلی نسبت به این مجموعه‌ی یادمانی بس بی‌تفاوت بوده‌اند. به‌عنوان یک جاذبه‌ی توریستی در قالب نوع متفاوتی از توریسم، این ساختمان توقفگاه اصلی در «تور اسراف» والنسیا بود؛ توری که هدفش آن بود که به خارجی‌ها نشان دهد مداخلات اقتصادی‌شان، ره به کجا برده است. میگوئل آنخل فریس جیل در سال ۲۰۱۳، وقتی هنوز این تور را اداره می‌کرد به ان پی آر گفت: «آن‌ها مایل‌اند بدانند که پول‌ها کجا رفته، و قصد ما این است که به شما نشان بدهیم، پول‌ها دقیقاً کجا نرفته است: به مدارس عمومی، به بیمارستان‌ها.»

۱۱- مرکز ملی موسیقی پاپ[۱۷]-شفیلد، انگلستان

پس از اینکه شرکت معماری نایجل  کوتس جایزه‌ی ریبا را کسب کرد، این پروژه‌ی ۱۵ میلیون پوندی در مارس ۱۹۹۹ افتتاح شد. هرچند تعداد بازدیدکنندگان آن‌قدر نبود که گردش پول نقد مجموعه را تدوام بخشد و درنهایت اندکی پس از نخستین سال افتتاحش، تعطیل شد. دانشگاه هالام[۱۸] شفیلد با خریدن این ساختمان به قیمت ۱.۸۵ میلیون پوند برای استفاده از آن به‌عنوان یک باشگاه دانشجویی، امیدهایی تازه را به جانش دمید.

اصلاحیه: این مقاله در خصوص «شهر هنرها و علوم» در والنسیا در اصل نوشته بود که این مجموعه توقفگاه اصلی در «تور اسراف» مذکور «است». درواقع این تور دیگر برگزار نمی‌شود و به همین دلیل، در این مقاله برای انعکاس متوقف‌شدن تور، فعل «است» را به «بود» تغییر داده‌ام. علاوه‌براین، هرچند همان‌طور که در مقدمه‌ی این جستار آمده است، «فیل سفید»خواندن یک پروژه، امری است سوبژکتیو،  نمایندگان سانتیاگو کالاتراوا ایضاح موارد زیر را خواستار شده‌اند:

• این واقعیت که پروژه‌ی نهایی به‌گونه‌ای قابل‌توجه از بودجه‌ی اصلی گران‌تر تمام شد، بیش از همه پیامد تغییر چشمگیر در گستره‌ی پروژه بود. درحالی‌که بریف و بودجه‌ی اصلی برای سه ساختمان تهیه‌شده بود، مجموعه‌ی نهایی هفت ساختمان و دو پل را شامل می‌شود.
• مسئله‌ای که حول تایل‌های نما پیش آمده بود، با رضایت کامل کارفرما و با همکاری سانتیاگو کالاتراوا حل شد. به‌علاوه ، بازسازی نمای آسیب‌دیده، مطابق طرح اصلی و مصالحی انجام شد که کالاتراوا مشخص کرده بود و این خود نشانگر آن است که مسئولیت آسیب‌ها متوجه کالاتراوا نیست.
• شهر هنرها و علوم، دومین مجموعه‌ی فرهنگی پربازدید اسپانیا پس از الحمرا در گرانادا است.

[divider]پی‌نوشت[/divider]

[۱]Sharon Lam

[۲] Ram karmi

[۳] Palace of the Parliament

[۴] Nicolae Ceausescu

[۵] Jantar Mantar

[۶] City of Culture of Galicia

[۷] Santiago de Compostela

[۸] Oliver Wainwright

[۹] New South China Mall

[۱۰] Dongguan

[۱۱] Gondola:قایق‌های بلند و باریک ونیزی

[۱۲] Arc de Triomphe

[۱۳] Ciudad real

[۱۴] Nypyidaw

[۱۵] Ryugyong

[۱۶] City of Arts and Sciences

[۱۷] National Centre for Popular Music

[۱۸] Hallam University

[divider]منبع[/divider]

[button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”http://www.archdaily.com/795913/white-elephants-over-budget-unsuccessful-and-embarrassing-architecture-projects-from-around-the-world?ad_medium=widget&ad_name=chrome-extension”]آرک‌دیلی[/button]