[divider]مقدمه و یک دسته بندی سه گانه[/divider]
سال ۱۳۹۴ برای شهرسازی در سطح جهان سال ویژه‌ای بود. ویژه از این نظر که بسیاری از برنامه‌ریزان و طراحان شهری بحران اقتصادی را دیگر باور کرده‌اند و روز به روز به سمت گونه‌هایی از اقدام شهری حرکت می‌کنند که در بستر موجود بهتر عمل می‌کنند. توجه به مقیاس‌های کوچک و انسانی در طراحی و برنامه‌ریزی شهری دیگر نه یک ژست و ادای از سر تفنن، که یک اقدام ناگزیر است.
فواره نفت، اقتصاد رانتی و پولهای بادآورده چند ملیتی فروکش کرده و اینک کشورها باید مشکلات گوناگون شهرها را در پلاتفرمی جدید مورد توجه و پاسخ قرار دهند. به نظر می‌رسد از زمانی که در آن نسل دوم طرح‌های توسعه شهری با رویکرد راهبردی وارد فضای تصمیم گیری شده‌اند، جریان حاضر را بتوان جدی‌ترین و انقلابی‌ترین تحرک جامعه برنامه‌ریزی و طراحی شهری در مواجهه با نیازهای جامعه ارزیابی نمود. اینبار اما ذات انقلابی برنامه‌ریزی نه در «پروژه‌های فرامقیاس» که در تحرک آگاهانه، محتاطانه و هوشمندانه نمود یافته است.
فهرست حاضر متشکل از این موضوعات است:
برخی بر عدالت اجتماعی، سلامت شهری و بهروزی شهری استوار اند. این محورها اجزای شکل دهنده آن چیزی است که امروزه در «میثاق نواحی اکولوژیک»[۱] متجلی شده است.
برخی دیگر بر پایه مواجه شهرها با تغییرات اقلیمی استوار است.
در نهایت بخش سوم قرار دارد، مجموعه‌ای از تاکتیکها که بر مبنای آن‌ها قرار است شهروندان و ساکنین محلات پس از سالها رخوت و رکود، مجدداً سرنوشت خود و محیط زندگی‌شان را در دست بگیرند.
[divider]ده عنوان[/divider]
۱- تأمین جمعی منابع
شاید تا بحال اسمش را شنیده باشید یا در آن مشارکت کرده باشید. بر مبنای «تأمین منابع جمعی»[۲] می‌توان یک ایده، اختراع یا نوآوری را جامهٔ عمل پوشاند. ترکیب دو ایده «سرمایه‌گذاری جمعی»[۳] و «سازماندهی منابع»[۴] منجر به ایجاد این ایده شده است.
تأمین جمعی منابع به همگان این امکان را می‌دهد که انواع منابع را تأمین کنند. این منابع شامل طیف گسترده‌ای اعم از سرمایه مالی، سرمایه انسانی، زمان، دفاع حقوقی، کارداوطلبی و … می‌شود.
ازجمله می‌توان به تشکل «آیوبی»[۵] اشاره نمود که به دنبال ایجاد تغییرات مثبت است. نمونه‌ای از این تغییرات را می‌توان در ایجاد بامهای سبز در نیویورک، مسیرهای دوپرخه، پارک‌های محلی و بازارهای محلی مشاهده کرد.
۲- داده‌های خرد
به روز شدن داده‌ها یکی از مشکلات اصلی در مدلسازی مسائل شهری است. بایستی هزینه‌های بسیاری صرف شود تا بعد از زمانی قابل توجه داده‌هایی با حجم بالا بدست آید. این حجم بالای داده و دشواری دستیابی به امکان تحیل باعث شده در سال گذشته بیش از پیش بانک‌های اطلاعاتی به سمت گونه‌های نوین مبتنی بر انباشت «داده‌های خرد» [۶]و سامانه‌های ابری سوق پیدا کنند. بانک‌های اطلاعاتی همچون «استریت وایز»[۷] پلاتفرمی برای سرویس دهی به اهالی محلات را ایجاد نموده‌اند که بر اساس آن شهروندان با مراجعه به اپلیکشن یاد شده می‌توانند اطلاعات خدمات محلی خود را در خصوص کیفیت دسترسی به مبلمان شهری، ایستگاه‌های اتوبوس، آب قابل شرب، غذاهای سالم و … وارد، مشاهده و به روزرسانی کنند. تخمین زده می‌شود که حجم داده‌های آنلاینی که روزانه در در شبکه‌های اجتماعی و سامانه‌هایی مثل «یلپ»[۸] و «استریت وایز» از سوی شهروندان وارد می‌شود به ۲.۴ کوانتیلیون بیت بالغ گردد. این حجم از داده برابر با ۶۰ میلیون دی وی دی است. تکمیل امکان استفاده از این داده‌ها نوید بخش آینده‌ای بدون فرم‌های برداشت اطلاعات، آمارگیری‌های دوره‌ای و تصمیم گیری در لحظه[۹] است.
۳- زیرساخت‌های زنده
ترکیب زیرساخت سبز و مفهوم خدمات اکوسیستم[۱۰] منجر به شکلگیری «زیرساخت‌های زنده»[۱۱] شده است. در نتیجه این نوع نگاه می‌توان منظر طبیعی را واجد ارزشها و عملکردهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دانست. تأمین منابع تجدید پذیر مثل بازیافت آب و نیز تأمین زیستگاه برای موجودات زنده دیگر کاربردهای این نوع از زیرساخت است.
موضوع فراتر از زینتبخشی ساختمان‌ها و گوشه و کنار شهرها با کاشت محدود گیاهان است. این بار بایستی بصورت برنامه دار
راهبرد زندگی شهری، راهبرد فضای باز، راهبرد مدیریت آب باران، راهبردفرهنگی، راهبرد سلامت شهری و راهبرد خرده فروشی را طراحی کرده و به کار بست.
پروژه «بارانگارو پوینت»[۱۲] در سیدنی نمونه‌ای از زیرساخت زنده را نشان می‌دهد. به نظر در ده سال آینده نیز شاهد سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در این حوزه خواهیم بود.
۴- خیابان‌های کامل
طراحی این خیابان‌ها بجای اینکه برای ماشین باشد به تمرکز بر مردم انجام می‌شود. خیابان‌های کامل یا پایدار که در لس‌آنجلس، هیوستون، دالاس و.. طراحی‌شده‌اند تا پنج سال آینده محوریت گفتمان توسعه شهری در آمریکای شمالی را به خود اختصاص خواهد داد. خیابان کامل خیابانی است سبز، سالم و سرزنده که برای تمامی گروه‌های سنی، و انواع متنوع جابجایی (پیاده، دوچرخه، حمل‌ونقل عمومی و …) طراحی می‌شود. کنگره شهرسازی جدید[۱۳] اخیراً متنی[۱۴] را منتشر نموده که در آن الزامات پایه‌ای برنامه‌ریزی و طراحی خیابان‌های کامل و نیز نحوه مناسب‌سازی خیابان‌های موجد برای تبدیل آن‌ها به خیابان‌های کامل تدوین‌شده است.
۵- شهرسازی تاکتیکی
در مقابل مدل‌های معمول، شهرسازی تاکتیکی به دنبال اقدامات کوتاه‌مدت، گاهی موقتی و پروژه‌های کم‌هزینه برای افزایش سرزندگی بخش کوچکی از شهر است. باغبانی چریکی و خیابان‌های رنگی پورت لند و یا ایدهٔ بلوک بهتر[۱۵] از جیسون رابرتس در همین راستا طبقه‌بندی می‌شوند.
۶- مدیریت آب باران
خشک‌سالی امروز دیگر یک واقعیت است، شهرها بایستی با چرخشی خلاقانه راه‌هایی پایدارتر را برای تأمین نیاز آبی جمعیت خود فراهم آورند. آب باران یکی از بهترین منابع تأمین آب است. حتی در شهرهای آفتابی مثل لس‌آنجلس نیز یک اینچ باران می‌تواند ۱۰ بیلیون گالن آب را فراهم کند. بیشتر این میزان آب در حال حاضر بر بتن و آسفالت فرود می‌آید و سپس از طریق جوی‌ها و مسیل‌ها به بیرون شهرها هدایت می‌شود. به‌جز این موضوع که هدر رفت این منبع گران‌بهای آب شرب تا چه اندازه دردناک است باید توجه نمود که سیلاب‌های این‌چنینی یکی از مهم‌ترین عوامل آلوده‌کننده دریاها، رودخانه‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف شهرها هستند.
خوشبختانه جنبش ذخیره آب باران در حیاط‌های پشتی، کوچه‌ها و خیابان‌ها در حال حاضر شکل‌گرفته و با هزینه‌ای اندک می‌توان یک مخزن خانگی برای این مهم فراهم نمود. توسط بشکه‌های با اندازه متوسط می‌تواند بیش از ۹۰۰۰ گالن آب را در شهری مثل لس‌آنجلس جمع‌آوری نمود. همچنین احداث «بیوجوبها»[۱۶] یکی دیگر از نمونه اقدامات مهم برای مدیریت آب‌های سطحی همراه با ارتقای کیفیت منظر خیابان‌ها است.
۷- برابری و عدالت اجتماعی
برابری، در دو بعد اجتماعی و اقتصادی موردنظر است. جامعه برابر به آن جامعه‌ای گفته می‌شود که همگان در آن این امکان را داشته باشند که به منتهای درجه به قابلیت‌های خود جامه عمل بپوشانند.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت که برابری ترسیم مسیری مابین «امید» تا «تغییر» است.
برای افزایش اطمینان از اینکه یک برنامه توسعه شهری حداکثر دربرگیرندگی[۱۷] را داراست گروه‌هایی از مردم شامل گروه‌های خاص قومی، معلولین، افراد کم‌درآمد، جوانان، افراد مسن، بی‌خانمان‌ها، رنگین‌پوستان و.. به‌عنوان گروه‌های آسیب‌پذیر بشمار رفته و هرگونه سرمایه‌گذاری و تقسیم منافع آتی پروژه با تأکید بر حفظ حقوق این افراد صورت می‌گیرد.
۸- سلامت و بهروزی
مسئله سلامت دیگر مبحث موردبحث و توجه در حوزه شهری است. اغلب شهروندان به سمت چاقی می‌روند. گروه‌های رنگین‌پوست بیشتر از سفیدپوستان درگیر مسئله چاقی هستند. در سراسر جهان، افراد واقع در گروه‌های پایین درآمدی بیش از سایرین به بیماری‌های ریوی و آسم دچار هستند و مهم‌ترین دلیل آن آلودگی هوا در مناطق مسکونی کم‌درآمدها است. مطابق تجربیات جهانی بهبود وضع سلامت عمومی بایستی از سطح محلات آغاز شود و خیابان‌های مناسب برای پیاده‌روی، دسترسی مناسب‌تر به حمل‌ونقل عمومی، افزایش تراکم توسعه و ایجاد کاربری‌های مختلط منجر به بهبود این وضع کمک شایان توجهی کرده‌اند.
۹- تاب‌آوری اقلیمی
تاب‌آوری اقلیمی[۱۸] به گونه‌ای از تاب‌آوری اطلاق می‌شود که ناظر بر «امکان دوام بقای بشر» و کیفیت‌های متناظر با آن در اثر تغییرات و تحولات محیطی باشد.
زلزله، سونامی، خشک‌سالی، گردوغبار و طوفان ازجمله عوارض اقلیمی است که برنامه‌ریزی شهری در سال گذشته تلاش نمود شهرها را در مقابل آن‌ها تاب آور تر از پیش سازد.
۱۰- انجمن‌های مدیریت توسعه پایدار
ایجاد تغییر چیزی فراتر از تهیه برنامه‌های مناسب توسعه شهری است. اجرای برنامه و موفقیت دوام مند آن بایستی هستهٔ هر هدف‌گذاری برنامه‌ریزانه باشد. ایجاد «انجمن‌های مدیریت توسعه پایدار»[۱۹] به‌مثابه یک مدل برای ایجاد رهبری، ظرفیت‌سازی و حکمرانی در تمامی ابعاد توسعه پایدار است.
این مدل که بر پایه «حکمرانی همکارانه»[۲۰] شکل‌گرفته مبتنی بر به اشتراک گذاشتن قدرت، تصمیم سازی و تأمین مالی پروژه‌ها است. این مدل این اطمینان را فراهم می‌کند که هر نوع تغییری در راستای میزان و مقدار مشخص‌شده در راستای توسعه پایدار صورت گرفته و پس از هر اقدامی برنامه مورد پایش و گزارش نتایج قرار خواهد گرفت.
تعیین چشم‌انداز مشترک بخشی از فرآیند کلان مدل یادشده برای همسو ساختن ذی‌نفعان گوناگون در راستای پروژه است. بسیاری از شهرها در آمریکای شمالی این مدل را مبنای برنامه‌های باز زنده سازی شهری قرار داده و بر اساس مدل یادشده اثرات توسعه را در ابعاد گوناگون آن موردسنجش قرا می‌دهند.
[divider]پانوشت[/divider]
[۱] -EcoDistricts Protocol
[۲] -Crowd Resourcing
[۳] – Crowd Funding: جمع‌آوری مقادیر اندک پول به روش‌هایی مانند کمک‌های آنلاین برای یک هدف یا پروژه خاص
[۴] -Resource Organizing: سازماندهی فعالیت‌ها و دفاع از یک هدف یا پروژه خاص
[۵] -IOBY (In Our Back Yard): کنایه از این مطلب که تمام مسائل در حیاط خانه ما در حال رخداد هستند. لذا باید به آن‌ها واکنش فعالانه نشان داد.
[۶] – Small data
[۷] -StreetWize
[۸] -Yelp
[۹] -Real Time decision making
[۱۰] – منظور آن خدماتی است که توسط محیط‌زیست در اختیار بشر قرار می‌گیرند.
[۱۱] -Living Infrastructure
[۱۲] – http://www.barangaroo.com
[۱۳] – Congress for New Urbanism
[۱۴] – http://www.cnu.org/sites/www.cnu.org/files/sustainable_street_network_principles_op.pdf
[۱۵] -The better block – http://betterblock.org/
[۱۶] -Bioswales
[۱۷] – Inclusiveness
[۱۸] -Climate Resilience
[۱۹] -(Sustainability Management Associations (SMA
[۲۰] -Collaborative Governance
