اولین هواپیمای برجامی در مهرآباد به زمین نشست و فضای رسانه‌ای کشور پر شد از تعریف و تمجیدها یا نقدها و تعریض‌ها در مورد این قرارداد و حسن و قبح آن. اما این هواپیماها چه مشخصاتی دارند؟ از چه شرکت‌هایی خریداری شده‌اند و سازوکار مالی این معامله بزرگ چگونه است؟ از بین هواپیماهای خریداری‌شده کدام‌یک در خطوط داخلی و کدام‌یک در خطوط بین‌المللی قرار است بکار گیری شوند؟ پاسخ این سؤال‌ها و هر آنچه درباره‌ی مشخصات هواپیماهای برجامی می‌خواهید بدانید را در این یادداشت دنبال کنید.
با سفر رئیس‌جمهور محترم جناب دکتر روحانی به فرانسه و دیدار با اولاند رئیس‌جمهور فرانسه تفاهم‌نامه‌های تجاری متعددی امضا شد که یکی از آن‌ها تفاهم‌نامه خرید هواپیما از شرکت ایرباس بود بعد از تفاهم‌نامه ایرباس با هما درنهایت در اوایل سال ۱۳۹۵ یک تفاهم‌نامه با بوئینگ امضا شد که سرانجام به بزرگ‌ترین قرارداد اقتصادی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و امریکا بعد از انقلاب بدل شد. شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین خبرهای پس از برجام، خرید ۲۰۰ هواپیما از کمپانی‌های بزرگ هواپیماسازی نظیر ایرباس و بوئینگ بود که ازاین‌بین ۱۰۰ فروند سهم ایرباس، ۸۰ فروند دیگر بر عهده بوئینگ و ٢٠ فروند هم بر عهده‌ی اى تى آر است.
در چند هفته گذشته شاهد منعقد شدن قرارداد نهایی بین هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) و بوئینگ، رنگ‌آمیزی شدن ۳ هواپیمای ATR-72-600 برای هما و از همه مهم‌تر خبر آمدن اولین ایرباس نوساز متعلق به ناوگان ایران ایر یعنی هواپیمای A-321 با رجیستر (کد ثبتی) EP-IFA بودیم. این اولین هواپیمای نوساز خریداری‌شده بعد از حدود ۴۰ سال توسط ایران است.
لازم به ذکر است که پرنده‌های ساخته‌شده توسط کمپانی ATR به پینت ایران ایر (نقاشی شدن طرح هما روی بدنه) درآمده‌اند اما هنوز منتظر امضا شدن قرارداد نهایی توسط طرفین هستند، همچنین مهندس پرورش مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران خاطرنشان کرده‌اند که چند فروند هواپیمای ایرباس A-330تا قبل از عید سال جدید وارد کشور خواهد شد.
[divider]لغو خرید چند هواپیمای جنجالی[/divider]
اخبار حاکی از آن است که هواپیماهای پهن‌پیکر و چهار موتوره بوئینگ ۷۴۷ و ایرباس A-۳۸۰ نیز از لیست سفارش‌های قبلی هواپیمایی جمهوری اسلامی حذف‌شده‌اند. خرید این دو مدل جنجال‌های بسیاری را مبنی بر عدم نیاز ایران به این دو پهن‌پیکر غول‌آسا در رسانه‌ها به راه انداخته بود شاید بتوان دلیل این مسئله را در سیاست جدید ایرلاین ها در سطح جهانی یافت، در حال حاضر ایرلاین ها به‌جای برقراری پرواز بین هاب ها (فرودگاه‌های ترانزیتی با پرواز به سراسر دنیا مانند دبی، لندن، هیثرو، جان اف کندی)، مستقیماً بین فرودگاه‌های مقصد و مبدأ موردنظر خورد در فواصل بلندتر با مصرف سوخت کمتر، هزینه کمتر و درنتیجه سود بیشتر پروازهای خود را برقرار کنند. خوب است در این میان متذکر این مورد بشویم که هواپیماهای سنگینی مانند ایرباس A-۳۸۰ و بوئینگ ۷۴۷-۸۰۰ برای ایرلاینی مانند ایران ایر افزون بر مشکلات فنی و عدم وجود بستر لازم فعلی در فرودگاه‌های کشور، به دلیل عدم وجود نیاز به‌جا به‌جایی حجم زیادی از مسافران (حدود ۵۰۰ تا ۸۵۰ نفر) در هر پرواز، ازلحاظ اقتصادی توجیهی نداشته باشد. هما با خرید هواپیماهای کوتاه برد بوئینگ ۷۳۷ و ایرباس ۳۲۰ قصد دارد مسیرهای خارجی را توسعه دهد و بازار سود ده این پروازها که در دست ایرلاین های اعراب حاشیه خلیج‌فارس است را از آن خود کند. گفتنی است که این مهم به یک‌شبه انجام نمی‌گیرد و این هواپیماها در ده سال آینده وارد کشور می‌شود.
[divider]چه هواپیماهایی خریده‌ایم؟[/divider]
همان‌طور که ذکر شد ۸۰ فروند از هواپیماهای سفارش داده‌شده ساخت بوئینگ هستند که شامل ۱۵ فروند هواپیما (۷۷۷X)- پانزده فروند دیگر از مدل ۷۷۷-۳۰۰ER و ۵۰ فروند ۷۳۷MAX می‌باشند.در ادامه به برسی هرکدام از این هواپیما می‌پردازیم:
بوئینگ ۷۳۷ یک هواپیمای باریک‌پیکر و پرفروش‌ترین هواپیمای مسافربری جت دنیاست و همان‌طور که گفته شد شرکت ایران ایر خواستار نوع MAX یعنی آخرین‌مدل ساخته‌شده این هواپیما شده است. این مدل که با سیستم‌های الکترونیک پیشرفته‌تر ، موتورهای جدیدتر و بزرگ‌ترین تغییر ظاهری آن یعنی وینگلت های نوین پا به عرصه هوانوردی گذاشته است دارای مصرف سوخت پایین‌تری نسبت به نوع‌های قبلی خود است.
وینگلت ها به‌طور ساده وظیفه کم کردن اغتشاشات پشت هواپیما دارند و وینگلت های بوئینگ ۷۳۷ مکس با تکنولوژی آیرودینامکی جدیدتر این قابلیت را ایجاد می‌کند که بتواند ۱.۸% سوخت کمتر سوزانده و صرفه اقتصادی بیشتری داشته باشد.شاید عدد ۱.۸% در نگاه اول بسیار کم به نظر بیایید اما با یک حساب سرانگشتی می‌توان به این موضوع پی برد که برای یک ایرلاین که هرروز به نقاط زیادی از جهان پرواز دارد چقدر ۱.۸% مصرف سوخت کمتر می‌تواند کمک‌کننده باشد. صرفه اقتصادی این هواپیما به همین‌جا ختم نشده و باید گفت که ۷۳۷MAX نسبت به رقبا و هواپیماهای همکلاس خودداری ۸ درصد هزینه عملیاتی کمتر نیز است!
لازم به ذکر است که تعداد صندلی‌هایی که این نوع از بوئینگ ۷۳۷ می‌تواند در خود بگنجاند از ۷۳۷MAX7 تا ۷۳۷MAX9 بین ۱۳۸ تا ۲۲۰ صندلی متغیر است.
از مقرون‌به‌صرفه بودن و همچنین ۴۰ درصد آلودگی صوتی ۷۳۷MAX که بگذریم نگاه به هواپیمای ۷۷۷ جلب می‌شود که ایران ایر خواستار نوع ۳۰۰ER و X آن شده است ، شاید بهترین معرفی برای ۷۷۷ این است که بگوییم این هواپیما بزرگ‌ترین هواپیمای پهن‌پیکر دوموتوره جهان است و مدل‌های ۲۰۰ER و ۳۰۰ آن از موتورهای بسیار قدرتمند GE-90 بهره می‌برند که دارای بیشترین قطر در بین موتورهای توربوفن ساخته‌شده است.
مدل ۳۰۰ER این پرنده که دومین مدل از ۷۷۷-۳۰۰ است می‌تواند با ظرفیت سوخت بیشتر خود و حمل ۳۹۶ مسافر در دو کلاس اقتصادی و بازرگانی درحالی‌که از بال‌ها و بدنه‌ای قدرتمندتر جهت تحمل فشارهای بیشتر در حین پرواز بهره می‌برد به برد ۱۳۶۵۰ کیلومتری دست پیدا کند .این مدل از ۷۷۷ از قدرتمندترین موتورهای توربوفن دنیا یعنی موتورهای GE-90 مدل ۱۱۵B با بیشترین قدرت جلوبرنده ۵۱۳ کیلو نیوتن بهره می‌برد. رقبای مستقیم این پرنده شامل A-340-600 و A-350-1000 هستند که ۷۷۷-۳۰۰ER با هزینه عملیاتی حدود ۹ درصد کمتر از A-340-600 می‌تواند بر آن غلبه کند.مدل -۳۰۰ER که توانست رکورد فروش انواع قبلی خود را شکسته و به پرفروش‌ترین نوع بوئینگ۷۷۷ تبدیل شود. اولین آن در سال ۲۰۰۴ به هواپیمایی فرانسه تحویل شد و تاکنون در حدود ۶۵۷ فروند در خدمت می‌باشند.
مدل دیگر این پرنده که هنوز درحال‌توسعه است که هنوز تولید نشده است ۷۷۷X است که دارای بال‌های کامپوزیتی پیشرفته و منعطف و موتورهای جدیدتر کارآمدتر است . این نوع برای اولین بار در سال ۲۰۱۳ در نمایشگاه هوایی دبی معرفی شد و توانست در همان نمایشگاه ۲۵۹ سفارش با مبلغ بالغ‌بر ۵ میلیون دلار را از آن خود کند. این طرح خود از ۲ نوع یعنی ۷۷۷-۹ که مشتق شده از ۷۷۷-۳۰۰ER با بدنه‌ای بزرگ‌تر است و ۷۷۷-۸ مشتق شده از ۷۷۷-۳۰۰ER با بردی بسیار بیشتر است.مدل -۹ این پرنده داری ۷% بال‌های بزرگ‌تر است و به‌واسطه موتورهای جدیدتر دارای ۱۰% مصرف سوخت کمتر است . بال‌های بزرگ‌تر و موتورهایی که ذکر شد این توانایی را به آن می‌دهند تا بتواند ۴۱ صندلی بیشتر ، ۲۰% صندلی بیشتر از ۷۷۷-۳۰۰ER داشته باشد.جزئیات کابین این پرنده از هواپیمای پیشرفته ۷۸۷ گرفته‌شده که شامل پنجره‌های بزرگ‌تر نسبت به هواپیماهای مسافربری قبلی است و راحتی مسافر را در مسیرهای طولانی به ارمغان می‌آورد.از دیگر امکاناتی که از پروژه ۷۸۷ به ۷۷۷ایکس اضافه‌شده است می‌توان به سیستم تأمین فشار آن اشاره کرد که می‌تواند ارتفاع ۶۰۰۰ متری را با رطوبت بهتر و سقف بالاتر برای مسافر تأمین کند. این مدل یعنی ۷۷۷X توانسته است تاکنون ۳۵۱ سفارش را برای بوئینگ تضمین کند.
قیمت هر فروند از هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ از ۱۲۰ تا ۱۶۰ میلیون دلار است.قرار است ۳۰ فروند از این هواپیما در سال ۲۰۱۸ به ایران تحویل داده شود.
از دیگر سفارش‌های ایران ایر ، ۱۰۰ فروند هواپیما از کمپانی اروپایی ایرباس است که از این میان چهل‌وشش فروند از خانواده A-320 ، سی‌وهشت فروند از خانواده A-330 و شانزده فروند A-350-1000 است.همه هواپیماهای موجود در این سفارش مجهز به جدیدترین کابین طراحی ایرباس با صندلی‌های مانیتور دار ، پورت‌های الکترونیک و امکانات رفاهی نوین برای مسافران و پیشرفته‌ترین اویونیک ایرباس جهت سهولت و بالا بردن کارایی و امنیت پرواز توسط خلبان خواهند بود و اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم انواع آن‌ها به شرح زیر هستند:
۶ فروند A-320CEO ، ۳۲ فروند A-320NEO ، هشت فروند A-321CEO ، هشت فروند A-330-200 ، بیست‌وهشت فروند A-330-900 و همان‌طور که گفته شد شانزده فروند A-350-1000.
در میان این خریدها اولین اسمی که به چشم می‌خورد نام هواپیمای A-320CEO و نوع NEO آن با ظرفیت حمل حداکثر ۲۲۰ مسافر و برد دوازده هزار کیلومتری است ، این پرنده شهرت خود را از آنجایی به دست آورد که اولین هواپیمای مسافربری مجهز به سیستم پرواز باسیم ( fly by wire ) است.این سیستم ، یک کامپیوتر است که مستقیماً بر خلبان نظارت داشته و دستورات خلبان را کنترل می‌کند تا اگر اشتباهی مانندِ فشار بیش‌ازحد از طرف خلبان بر هواپیما وارد شد ، دستور وارده توسط سیستم از دور خارج شود.همین امر احتمال واماندگی ( استال ) و خطراتی ازاین‌دست را فوق‌العاده کم می‌کند و همان‌طور که گفته شد A-320 اولین هواپیمای مسافربری جهان بود که از این سیستم بهره می‌برد. سؤالی که ممکن است پیش آید تفاوت نوع CEO ) Current engine option ) و NEO ( New engine option ) است ; همان‌طور که از اسم این دو نوع دریافت می‌شود نوع NEO به دسته جدید A-320 اطلاق می‌شود که گزینه‌ای جدید برای خریدار به نام موتورهای CFM LEAP و PW-1000G ساخت کمپانی پرت‌اند ویتنی به همراه دارد و نوع CEO شامل دسته اصلی با موتورهای معمول است .
هواپیمای موفق بعدی که در میان لیست سفارش‌های داده‌شده از طرف هما به ایرباس می‌توان دید ، یک هواپیمای میان برد تا دوربرد و پهن‌پیکر دوموتوره با توان حمل حداکثری تا ۳۳۵ مسافر و بردن آن‌ها تا سیزده هزار و چهارصد و سی کیلومتری بانام A-330 است که همان‌طور که قبلاً در این مطلب گفته شد ، هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران خواستار نوع ۲۰۰ و ۹۰۰ آن شده است تا بتواند هرکدام را بر اساس برد و تعداد مسافر قابل‌حملش در مسیر مناسب استفاده کرده و به بیشترین بازده و سود برسد.
گرچه هم A-320 و هم A-330 جزو هواپیماهای پرکاربرد و پرفروش ایرباس تلقی می‌شوند اما هواپیمایی که در این میان بیشتر از همه اسمش می‌درخشد A-350 جدیدترین هواپیمای ساخت ایرباس است.
این هواپیما یک جت مسافربری دوربرد و پهن‌پیکر است که اولین هواپیمای ایرباس است که درصد بالایی از بدنه و بال‌های آن جهت سبک‌سازی از فیبرهای کربن پلیمری تقویت‌شده پیشرفته ساخته‌شده است . همان‌طور که قبلاً ذکر شد هما خواستار نوع ۱۰۰۰ این پرنده شده است که در بین انواع A-350 بزرگ‌ترین نوع محسوب شده و توانایی حمل ۳۶۶ مسافر در سه کلاس متفاوت و در فواصل چهارده هزار و هشت‌صد کیلومتری داراست. بال‌های کشیده و وین گلت های پیشرفته و خمیده این هواپیما باعث کم شدن نیروی مقاومت هوا و درنتیجه بالا رفتن نیرو بالابرنده بر روی بال‌ها مخصوصاً در قسمت شهپرها و برا افزارها و همچنین بالا رفتن توانایی این هواپیما در فاز پرواز کروز بشوند، همین مسئله باعث شده است تا این هواپیما کارایی بالا و مصرف پایین سوخت نسبت به هر صندلی را برای کاربر به ارمغان آورد.
پیشتر ذکر کردیم که در بین سفارش‌های ایران ایر ، ۲۰ فروند ATR-72-600 نیز دیده می‌شوند که ۳ فروند از آن‌ها در حال انجام تست‌های پروازی بوده و منقش به پینت هواپیمایی جمهوری اسلامی‌شده‌اند. در باب معرفی این هواپیما باید گفت که این پرنده یک هواپیمای مسافربری منطقه‌ای است. در علم حمل‌ونقل واژه منطقه‌ای یا regional airliner به هواپیمایی‌هایی اطلاق می‌شود که برای حمل حداکثر ۱۰۰ مسافر در مسیرهای کوتاه طراحی‌شده‌اند. در اکتبر سال ۲۰۰۷ بود که کمپانی ATR هواپیمای ATR-72-600 با کد تجاری ATR 72-212A را برای اولین بار معرفی کرد. این پرنده درواقع نمونه ارتقاءیافته ATR-72-500 بود که از موتورهای قدرم تندتر PW127M ، صندلی‌های سبک‌تر بهره می‌برد. شاید بتوان بزرگ‌ترین مزیت این هواگرد را نسبت به نمونه‌های قبلی خود در ارتقاءهای به وجود آمده در سیستم‌های پرواز دانست چراکه ATR-72-600 در عرشه پروازی خود از LCD های باکیفیت‌تر ، یک کامپیوتر مولتی رول جهت بالا بردن امنیت پرواز و اویونیک جدید ساخت کمپانی تالس که سیستم ناوبری دقیق‌تری را برای این هواپیما به ارمغان داشت، بهره می‌برد.
