همزمان با آغاز مناظره ریاست جمهوری ۹۶ از دکور و طراحی صحنه برنامه با عنوان دقیق «مناظره ۹۶» با پخش سرود ملی جمهوری اسلامی ایران به همراه حضور نامزدها رونمایی شد. طراحی صحنه این برنامه ملی و مهم دارای نکات مثبت و منفی است. با نقدی کوتاه در مورد طراحی صحنه برنامه «مناظره ۹۶» همراه ما باشید.
اهمیت و ضرورت مناظره
از اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال ۱۹۶۰، ۵۷ سال می‌گذرد. مناظره‌ای که میان ریچارد نیکسون و جان اف کندی برگزار شد. وقتی در شغل سابقم کار می‌کردم، در دوره‌های مطالعه زبان بدن، این مناظره اولین ویدئویی بود که برایمان پخش شد تا آنالیز شود.
موضوع ساده بود، یک سوی ماجرا غول سیاسی مثل ریچارد نیکسون (معاون رئیس جمهور) با اعتماد به نفس کامل و یک تیم کامل از مشاوران رسانه‌ای‌اش، مقابل یک سناتور جوان، کم تجربه و تقریباً گمنام از ایالت ماساچوست ایستاده بود، یعنی جان اف کندی.
چرا در همه کلاس‌های تحلیل زبان بدن این اولین Debate مهم نشان داده می‌شود؟ موضوع ساده است. من خیال می‌کنم اگر جان اف کندی، این شانس را پیدا نمی‌کرد که مردم او را از تلویزیون ببینند، اگر این شانس را پیدا نمی‌کرد که مردم چهره این سیاستمدار ایرلندی تبار خوشتیپ یا حرکات حساب شده دست و سر و بدنش را ببینند، او رئیس جمهور بعدی ایالات متحده نبود.
رادیویی نبودن این مناظره به ضرر نیکسون تمام شد. جان اف کندی، علی رغم کم تجربگی و کم شهرت بودنش، بخش مهمی از پیروزی‌اش رامدیون طرز حرف زدن، Style و Body language اش بود. همان اتفاقی که معتقدم در انتخاب محمد خاتمی در انتخابات سال ۱۳۷۶ در ایران بسیار مؤثر بود. خیلی از جوان‌ها به«متفاوت بودن چهره و بیان» او رأی دادند.
از سال ۱۹۶۰ بود که اهمیت «دیده شدن« همه کمپین‌های سیاسی آمریکا را درنوردید. برای اولین بار بود که مردم از طریق نگاه کردن به قضاوت کردن و تصمیم گیری می‌پرداختند، بیشتر از خواندن یا گوش دادن، چون گذشته. این ترسناک بود. ۸ سال قبل، یعنی در سال ۱۹۵۲ تنها ۱۱ درصد آمریکایی‌ها داخل خانه‌هایشان تلویزیون داشتند. اما در سال ۱۹۶۰، این رقم به ۸۸ درصد رسید. از همین رو مناظره‌های تلویزیونی، خیلی مهمتر از مناظره رادیویی شد. آنجا بود که تأثیر عظیم تلویزیون بر آرایِ افکار عمومی روشن شد.
از لحاظ روان شناسی آنچه «چشم« می‌دید، می‌توانست به شدت روی رأی رأی دهندگان نیز تأثیر بگذارد. خاصه روی افرادی که با حس رأی می‌دهند، نه با دقت در برنامه‌ها. در مناظره‌های بعدی نیکسن در کلام بسیار قوی‌تر ظاهر شد، آنچنان که به شدت کندی را کوبید! با این وجود شکل گرفتن کندی در ذهن مردم به عنوان یک پسر معصوم، نجیب و خوشتیپ آمریکایی باعث شد با یک رأی دهی احساسی، او رئیس جمهور امریکا شود.
اگرچه مناظره‌های تلویزیونی در همه جای دنیا بیشتر یک Entertainment محسوب می‌شود، با هدف سرگرمی و آشنایی و به هیجان آوردن، اما تاثیرات آن زمان آنقدر عمیق و بهت آور بود که بعد از مناظره جان اف کندی و ریچارد نیکسون، تا ۱۶ سال، کاندیداهای انتخابات امریکا از وارد شدن به مناظره‌های تلویزونی پرهیز کردند و ترجیح دادند آن را از طریق رادیو برگزار کنند!
طراحی صحنه مناظره‌های تلویزیونی
در هر مناظره تلویزیونی طراحی صحنه بسیار مهم است. چیزی که به اسم Set Design شناخته می‌شود. اثر طراح درباره توانایی‌اش حرف می زند. در اکثر کارهای صدا و سیما ظرافت، رعایت اصول روان شناسی، و بدعت و خلاقیتکمتر دیده می‌شود. مشکل در بخش نورپردازی نیز وجود دارد.
وقتی بخواهیم یک دکوراسیون تلویزیونی را تحلیل کنیم به چهارعنصر باید توجه کرد. Flat، دیواری که پشت صحنه مناظره است، Floor plan pattern سطحی که همه چیز روی آن قرار گرفته است با همه جزئیاتش و Set، همان جزئیات و تصویرها و کورهایی که روی دیوار پشت صحنه مناظره قرار می‌گیرد، و در نهایت Stage props، همه اشیائی داخل فضا، از میز جلوی مناظره کننده‌ها، تا هر شی طراحی شده دیگر است.
اولین مشکل Set Design ها در صدا و سیما این است که طراحان آن کمتر دید تلویزیونی دارند، بیشتر دید محلی دارند. در اصل طراح کم تجربه همه چیز را از دریچه چشم خودش دیزاین می‌کند. مثلاً با محدودیت‌های دوربین‌های تلویزیونی در انتقال نور و رنگ آشنا نیست، یا به این توجه نمی‌کند فاصله مخاطب با تلویزیون‌هایشان در خانه، چقدر می‌تواند دکوراسیون تلویزیونی را متفاوت‌تر نشان بدهد. در اصل به این فکر نمی‌کند که یک طراحی که ممکن است در خودِ محل زیبا و شیک به نظر برسد، از داخل قاب تلویزون می‌تواند یک طرح شلوغ و چشم آزار شود، یا موجب پیام رسانی اشتباه شود.
در دکوراسیون تلویزیونی برنامه مناظره ۹۶، ما با سه اتمسفر طراحی کاملاً بی ربط در پشت مجری برنامه، در پشت کاندیداها و همین طور در پشت پودیوم (جایی که کاندیداها برای سخنرانی می‌روند) روبرو هستیم.
طراح اگرچه سعی کرده تا جای ممکن رنگ‌ها یک هارمونی داشته باشند، اما گویا به مساله هماهنگی المان‌های طراحی در Stage props این سه بخش بی توجه بوده. این مشکل در تصاویر لانگ شات خودش را بیشتر نشان می‌دهد. شما مجری را در یک محیط یا تِم مدرن می‌بینید، کاندیداها را در یک محیط با بیشترتم سنتی، و جایگاه پودیوم را در یکتم پست مدرن.
هر Set Design، وقتی از خیلی عقب به آن نگاه کنیم یک Set dressing دارد. یعنی پوششِ رنگ آمیزی و جزئیات طراحی که وقتی همه آن‌ها را در کنار هم قرار می‌دهیم قرار است یک پیام را به مخاطب انتقال دهد. به عنوان نمونه اگر شما به Set Design های مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نگاه کنید Set dressing آن نشان دهنده رنگ‌های قرمز و آبی است که عناصر اصلی پرچم آمریکا است.
به شکل سنتی این دو رنگ، دو رنگ کاملاً سیاسی در دکوراسیون ۳۰ سال اخیر مناظره‌های آمریکا بوده است. شما اگر دقت کنید رئیس جمهورهای امریکا در ۹۰ درصد موارد کراوات‌هایشان جز این دو رنگ نیست. Set dressing دکوراسیون مناظره‌های ما هیچ پیامی ندارد، گویا هربار یک طراح با سلیقه خودش آمده و یکتم دلخواه به آن داده است. هویت مکرر ندارند. پیام مشترک ندارند.
در Set Design مناظره‌های امسال ما با یک Floor plan pattern (کف دکوراسیون) نزدیک به سفید، بسیار روشن، مدرن و چراغانی شده روبرو هستیم. در حالیکه Flat یا بکگراند ما یک طراحی تاریک، بسیار سنتی، با نورپردازی ضعیف دارد. چشم مخاطب در نمای Long Shot به کف متمرکز می‌شود و نه به کاندیداهای که مهمترین عنصر از Stage props هستند. قرار نیست کف زودتر به چشم بیاید. دلیل مهم این مساله آن است که طراح احتمالاً بیشتر تفکرِ آفرینش یک دکوراسیون قشنگ داشته، تا نگاه تلویزیونی و علمی و روان شناسانه به طراحی‌اش.
در Set Design طراحی شده برای این مناظره به جای انتقال پیام‌هایی مثل «چالش»، «رقابت» و «ملی گرایی»، ما با یک طرح آکواریومی بزرگ روبرو هستیم که کاندیداها مثل ماهی‌های اسیر داخلش نشسته‌اند و هرجا که نوبتشان بشود حرکتی می‌کنند. بی حال بودن این Set Design حتی به کاندیداها منتقل شد و ما به وضوح دیدیدم آن‌ها شور اجرا نداشتند. گویی همه خسته، بیشتر آماده بودند تا نوبتشان نشود!
از آن مهمتر، خیال می‌کنم یکی از مهمترین فاکتورهای مناظره‌های تلویزونی بر نشان Body language کاندیداهاست. طراحی Set Design به شکلی که کاندیدها بنشینند اشتباه بزرگی است. شما اگر به مناظره‌های کشورهای اروپایی و آمریکا نگاه کنید، نامزدها حتی در مناظره‌های بالای ۲ ساعت کاملاً می‌ایستند و این مهم است. ایستادن هم پیام چالش و رقابت را به خوبی منتقل می‌کند، هم زبان بدن کاندیداها را به مخاطب نشان می‌دهد. این مهمترین فرق یک برنامه رادیویی و تلویزیونی است. در تلویزیون تماشای حرکت و اندام مهم است.
پرزیدنت ترامپ از همین موضوع نهایت استفاده را برد، و با زبان بدنش، اعتماد به نفس، رئیس بودن، قوی بودن را نشان داد. در حالیکه که شما می‌دیدید نشستن، آن هم روی صندلی‌های که ارتفاع آن‌ها باعث می‌شد بدن کاندیداها تنها کمی از میزها بیرون بزند، نه تنها اعتماد به نفس آن‌ها را گرفته بود، که آن‌ها را تبدیل به جزئی از دکوراسیون کرده بود.
اشتباه عجیب طراح Set Design، در انتخاب رنگ‌ها بود. رنگ‌هایی که نه تنها پیام سیاسی نداشتند، که بی روح، چرک، و غیر تلویزیونی بودند. مهلک‌ترین اشتباه، در Color Panton پرچم بالای صحنه مناظره اتفاق افتاد.
به باورم پرچم یک کشور مهمترین عنصر و نشان یک ملت و حکومت است. از این رو رعایت همه اصول طراحی در آن مثل درست جنگیدن در یک میدان برای یک کشور است. مردم به درست بودن رنگ پرچم و نمادهای یک کشور خود بسیار اهمیت می‌دهند. هرپرچم دارای دو بخش برجسته رنگ و طراحی است. رنگ‌ها کد مخصوص به خود را دارند. به آن می گویند Color Panton. لذا کد رنگ قرمز پرچم ایران، و رنگ سبز و سفید آن کاملاً مشخص است و طراحان باید از آن Guide Line استفاده کنند. درست مثل کد یک قطعه فنی یک دستگاه. شما به عنوان طراح اگر این کدها را عوض کنید و به سلیقه خود قرار بدهید، تنها اشتباه نکرده‌اید، که به نشان ملی بی توجهی و توهین کرده‌اید.
تمام طراحان Political Stage ها در آمریکا در طراحی پرچم‌ها در مراسم سیاسی دچار چنین اشتباهی شوند نه تنها اخراج می‌شوند، که به خاطر بی احترامی به پرچم مورد جریمه قرار می‌گیرند. شما اما به وضوح می‌بینید در اکثریت مناظره‌های سیاسی صدا و سیما، پرچم‌های Set Design ها، نه تنها در طراحی غلط هستند و چیزی کم دارند و با پرچم اصلی ما متفاوتند، که حتی در رنگ کدهای اشتباه و رنگ‌های بسیار پر رنگ‌تر یا کم رنگ‌تر دارند.
به این شکل که طراح این Set Design خاص، رنگ‌ها را روی بافت تاریک دکور تنظیم کرده است و نمی‌دانسته روشن شدن چراغ در پشت آن‌ها، تابیدن نورافکن‌های استودیو بدان‌ها و همین طور تغییر رنگ بعد از فیلم برداری همه و همه باعث می‌شود یک پرچم با رنگ‌های اشتباه و بی حال به مخاطب نشان داده شود. به نظرشما تماشای چالش کاندیداها زیر یک پرچم بی حال و با طراحی اشتباه، چه پیامی دارد؟ طراحی صحنه قرار است به هیجان آورنده باشد، یا خسته کننده؟
در بخش Lighting نیز ما با اشتباه‌های محرز روبرو هستیم. به شکلی که گاهی سایه دکورها روی شانه برخی کاندیدها می افتد، یا بخش مجری بسیار روشن‌تر از بخش پودیوم است. گویی طراح نور Set Design، چیدمان نورش را با نور کافی از سوی مجری شروع کرده و وقتی از بخش کاندیدها گذشته و به بخش پودیوم رسیده، نورافکن‌هایش کمتر شده است. نورها بالانس نیستند. این خطا باز باعث اشتباه نشان داده شدن رنگ دو پرچم در بخش پودیوم شده و سبز و قرمز آن را به شکل اشتباه تیره‌تر از شکل واقعی‌اش کرده است.
ساده اگر بگویم، هم طراح نور و هم طراح صحنه بیشترین بی توجهی را به اصلی‌ترین عنصر صحنه یعنی پرچم کرده‌اند و این یک خطا برای طراحی آن‌ها محسوب می‌شود.
در هر حال، نقدهای زیادی به جزئیات طراحی Set Design مناظره‌های امسال وارد است که صحبت درباره همه‌شان زمان زیادی می‌برد. اما این‌ها می‌تواند نکاتی باشد که از این پس بدان دقت کنیم. این که مهمترین وظیفه طراح همه Set Design های تلویزیونی پیام رسانی درست و دقیق است. طراحی، بخشی از پیام رسانی است.
از این رو یک طراح Set Design، صرفاً یک دکورچین نیست، کسی است که با مفهوم Design باید علمی، با فکر و دقیق برخورد کند. او دارد با طراحی‌اش پیامی تصویری را برای میلیون‌ها بیننده می‌فرستد. نشان دادن اشتباهی رنگ‌ها، بی مفهوم بودن طراحی‌ها، کوچک کردن اهمیت کاندیداها با قرار دادن آن‌ها در یک فضای شلوغ و عظیم، دقت نکردن به مدیوم خاص تصویری تلویزیون و.. اشتباه‌های مهمی هستند.
امیدوارم یک روز طراحان تلویزیونی ما این مهم را درک کنند مفهومی با عبارت « یک طرح هر چه قشنگ‌تر است، موفق‌تر است» وجود ندارد. بلکه مفهومی با عبارت «یک طرح هرچه یک پیام رسانِ دقیق و قوی باشد، موفق‌تر است» وجود دارد.
نویسنده: princejan
منبع: [button color=”white” size=”normal” alignment=”none” rel=”follow” openin=”samewindow” url=”https://t.me/theprincejan”] theprincejan کانال تلگرامی [/button]
