گفتگو با آرش حیدریان مدیر انتشارات فکر نو درباره بازار نشر معماری
آرش حیدریان دانش آموخته مهندسی عمران مدیریت انتشارات فکر نو را به عهده دارد. نشر و فروش کتاب حرفه خانوادگی ایشان است که از سال ۱۳۴۰ به آن مشغول بوده اند و در همان سال نخستین کتاب معماری شان با عنوان “معماری، شما و من” از زیگفرید گیدئون را منتشر کرده اند هر چند بخش عمده فعالیت شان به کتب دانشگاهی دیگر رشته ها خاصه علوم انسانی معطوف بوده است. پس از سال هایی توقف در عرصه انتشار و فعالیت در حوزه های دیگر کتاب، چندسالی است که دوباره تا تمرکز بر حوزه معماری و عمران، نام این نشر را بر عطف کتاب هایی می بینیم که در مقیاس بازار نشر معماری آبرومند تلقی می شوند. آثاری همچون پرسش های ادراک، پیرامون روش تحقیق در معماری، حکمت هنر اسلامی و جز آن از این جمله اند.
درحالی‌که تعداد دانشجویان معماری در مقطع کارشناسی رو به نزول است، چه تغییری در رویه چاپ کتب تخصصی آن‌ها اتفاق افتاده؟
به‌طورکلی حال بازار نشر و به‌خصوص بازار نشر معماری کمی وخیم به نظر می‌رسد. در این خصوص چند امر دخیل هستند: گذر پیک جمعیتی دهه شصت و فارغ‌التحصیلی آنان، گرانی‌های چند سال اخیر و حذف شدن کتاب از سبد خرید خانوار و درنهایت کپی و به اشتراک گذاشتن غیرقانونی و بدون اجازه فایل‌های پی‌دی‌اف کتاب‌ها در فضای مجازی که این مورد آخر، به‌نوعی در حال زدن آخرین ضربه‌ها به پیکر نحیف نشر است. به‌خودی‌خود شاید آمار فروش به کمتر از نصف تنزل یافته است. کاهش تَب دانشگاه‌ها و راحت الوصول شدن ورود دانشجویان از طرق مختلف و دانشگاه‌های رنگارنگ و عدم سختی کشیدن برای قبولی در رشته معماری که همیشه جزو بالاترین رشته‌ها و سخت‌ترین قبولی را در بین دانشجویان داشت نیز باعث ورود حجم زیادی دانشجوی معماری که صرفاً شاید برای کلاس و اسم این رشته واردشده‌اند و انگیزه‌ای برای آموختن و مطالعه کتاب ندارند، شده است.
با توجه به توسعه تحصیلات تکمیلی و تنوع موردنیاز در منابع این حوزه چه تفاوتی میان تیراژهای این بخش با بخش کارشناسی است؟
متأسفانه تفاوت خاصی در آموزش و پژوهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی مقطع کارشناسی ارشد با مقطع کارشناسی دیده نمی‌شود. پیرو پاسخ سؤال قبلی باید ادامه بدهم که درست است که تحصیلات تکمیلی نسبت به گذشته مورد استقبال بیشتری قرارگرفته و همچنین افزایش پذیرش را شاهد هستیم ولی به دلایل مختلف تیراژ کتاب‌های منتشره در این بخش نیز پایین است. می‌توان به برخی دلایل کمبود منابع مقاطع تحصیلات تکمیلی خلاصه‌وار
اشاره داشت: تعداد کم دانشجویان و میزان خرید و مطالعه کم آن‌ها، هزینه‌ها و ریسک بالای تولید کتاب و ضرر و بازگشت سرمایه بسیار کند ناشرین، معرفی مجدد منابع مطالعه شده در مقطع کارشناسی به دانشجویان از سوی اساتید، عدم اطلاع برخی از اساتید از منابع مناسب جدید منتشره و موجود و…
درمجموع همچنان فروش و تیراژ کتاب‌های مقطع کارشناسی با توجه به دانشجویان بیشتر این مقطع، چشمگیرتر است.
استقبال از کتب تألیفی بیشتر است یا ترجمه؟ چرا؟
معمولاً کتب ترجمه بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرند که بازهم دلایل مختلفی دارد: کم بودن کتب تألیفی مناسب و غنی، رویکرد انتقادی برخی از افراد به مؤلف ایرانی و زدن برچسب و هجمه‌های مختلف به‌سوی صاحب اثر، درصورتی‌که ممکن است اگر نام مؤلف را با یک اسم خارجی عوض کنیم، آن اثر باعث استقبال و مباهات همگان شود!
مترجم از تیغ بُرّنده انتقادات به دور است. یک کتاب تألیفی خوب، قاعدتاً حاصل تجربه سالیان سال مؤلف یا استعدادهای متفاوتش با توجه به سن کم وی می‌باشد که درازای منافعی غیرمادی و با سختی فراوان پدید آورده است و تازه پس از انتشار باید منتظر اتفاقات بعضاً ناخوشایند نیز باشد.
کتاب‌های چند بار ترجمه چه وضعیتی دارند؟
کتاب‌های چند بار ترجمه دو نوع هستند. بعضی کتاب‌ها هم‌زمان و ناخواسته و بدون اطلاع توسط دو ناشر مختلف در حال انتشار هستند که درنهایت باعث متضرر شدن دو ناشر و بعضاً ایجاد فضای رقابتی منفی و سردرگمی مخاطبین خواهد شد.
نوع دوم کتاب‌های پرفروش معماری هستند که در دانشگاه‌های مختلفی به‌عنوان دروس پایه تدریس می‌شوند و ناشرین مختلف را برای داشتن سهمی از این بازار وارد عمل می‌کند.
در صورت اطلاع و به‌روز بودن اساتید و دانشجویان از تفاوت‌های ترجمه‌های مختلف، نوع دوم فضای رقابتی مثبتی را برای ناشران و به نفع دانشجویان رقم خواهد زد. بدین ترتیب که کتابی ویرایش خارجی جدید و به‌روزتر، ترجمه روان‌تر، کیفیت چاپ و صفحه‌آرایی مناسب‌تر و درنهایت قیمت به‌صرفه‌تر را انتخاب کنند.
مثلاً ویرایش اول کتاب ارزشمند معماری فرم، فضا و نظم توسط انتشارات دانشگاه تهران در حدود ۲۵ سال پیش منتشرشده که در آن زمان بسیار مناسب بود، درحالی‌که ویرایش چهارم (آخرین ویرایش) کتاب با اضافات بسیار، کیفیت چاپ، صحافی و قیمتی مناسب‌تر توسط این موسسه منتشرشده است. درنهایت کمک به ترویج علمِ روز و انتخاب مناسب‌تر دانشجویان خواهد شد.
آیا می‌توان موج جدید مضمونی خاصی در بین کتاب‌های این چند سال اخیر شناسایی کرد؟
به نظرم موج‌های جدید، با تمام کاستی‌ها و انتقادات احتمالی، موج‌های مفیدی هستند. چراکه موجب تکان خوردن جامعه معماری و میل به دانستن بیشتر شدند. موج‌های از قبیل پدیدارشناسی، تئوری و مبانی نظری معماری معاصر غرب، معماری پایدار، مفاهیم فلسفی و… همه و همه دارای طیف منتقدان و حامیان به‌خصوص خود هستند. پیشرفت هر جامعه در گام نخست از مطالعه و ارتقای فرهنگ آن جامعه شکل می‌گیرد. دانستن و مطالعه به هر میزان کم است و صدالبته تقلید چشم‌بسته، کورکورانه و صرفاً سوار موج بودن، امری است نا به‌جا.
می‌توان گفت کتاب چاپ کردن به مد تبدیل‌شده؟ شما هم پیشنهادهای مالی عجیب‌وغریب دریافت می‌کنید؟
کاملاً حق با شماست. میل به مشهور شدن، ارتقا رتبه علمی، داشتن امتیازات بالاتر جهت مصاحبه دکتری، برخی از دلایل وجود این امر است. در مورد پیشنهادات، حتی پیشنهاداتی بی‌شرمانه! هم باید عرض کنم تا دلتان بخواهد. منتها سعی کردیم با گذاشتن فیلتر و داوری پیش از چاپ کتاب‌ها، کتاب‌هایی محدودتر ولی مناسب‌تر منتشر کنیم. لازم به ذکر است این تعدد متقاضی برای ترجمه و تألیف امری بسیار مناسب است اما درصورتی‌که مترجم، تبحر لازم را در کار ترجمه که امری سخت و تخصصی است، داشته باشد و همچنین مؤلف، از کتاب سازی و جمع‌آوری مطالب تکراری از دیگر منابع و کتاب‌ها خودداری نماید. نشر کتاب فکر نو همواره از همکاری با اساتید و دوستان مستعد جهت نشر آثارشان استقبال کرده است.
وضعیت و مکانیزه‌های تبلیغی چگونه است؟ چطور اقبال به کتابی زیاد می‌شود؟
به‌زعم بنده، مهم‌ترین مکانیزم تبلیغاتی، همچنان مکانیزم سنتیِ معرفی کتاب توسط اساتید به دانشجویان است. اعتمادی که دانشجو به دانش و گفته‌های استاد خود دارد، مهم‌ترین دلیل این امر است. رسانه‌های الکترونیک و شبکه‌های مجازی نیز نقشی پررنگ در این خصوص بازی می‌کنند. مخصوصاً در معرفی کتاب‌های جدید منتشره، این شبکه‌ها توانی بسیار و بالقوه دارند.
می‌توان اقبال مناسب به کتاب را از چند منظر بررسی نمود:
موضوع جدید یا جذاب کتاب، برند بودن نام نویسنده یا مترجم، ایجاد خواسته یا ناخواسته موج‌های مختلف توسط رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی و تعداد صفحات نسبتاً کم کتاب!
کتاب‌های رفرنس ۱۰۰۰ صفحه‌ای به‌تدریج در حال حذف و روی آوردن مخاطبین به لقمه‌های کوچک و کتاب‌های صدصفحه‌ای یا جیبی است که از مهم‌ترین دلایل آن فرهنگ مطالعه بسیار پایین ایرانیان و نفوذ و استفاده بیش‌ازحد از شبکه‌های اجتماعی است.
گویا دوران خوش نشر معماری گذشته است. نشر شما که بعد از دوران اوج این بازار وارد این معرکه شده چه آینده‌ای برای خودش متصور است؟
متأسفانه در مهروموم‌های اخیر انتشارات مختلفی ورشکسته شده و کتاب‌فروشی‌های زیادی جای خود را به کافی‌شاپ، فلافلی و فروشگاه‌های لوازم‌آرایشی داده‌اند. این موسسه انتشاراتی و فروشگاه، قدمتی بیش از پنجاه سال و بالای ۳۵۰ عنوان کتاب منتشره دارد. بنا به دلایلی در حدود بیست سال به‌دوراز کار انتشارات و صرفاً کتاب‌فروشی بودیم و با توجه به تحصیلات و علاقه شخصیم، مجدد تصمیم گرفتیم که کار نشر را شروع و در حوزه تخصصی معماری ادامه دهیم.
به‌نوعی دوران رکود رشته معماری و کار نشر در ایران را سپری می‌کنیم. انتظار معجزه و زیرورو شدن اوضاع را هم نخواهیم داشت هرچند انسان بی امید زنده نیست! برای نیل به این مقصود، طرح‌های تخفیف گوناگون برای کلیه کتاب‌های فروشگاه در طول سال گذاشتیم و در سیاست‌گذاری کتاب‌های منتشره نشر فکر نو، سعی بر قیمت‌گذاری حداقل و پایین داشتیم، به‌نحوی‌که کتاب‌ها در سبد خرید همگان قرار گیرد.
مطمئناً بیشترین انگیزه ما حمایت اساتید و دانشجویان جهت رشد و بقا این موسسه بوده و خواهد بود.
