نویسنده: سعید احمدیان| دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران
در سال ۱۹۸۵ میلادی، دو تیم یوونتوس ایتالیا و لیورپول انگلیس،به فینال جام باشگاه‌های اروپا رسیدند. دیدار فینال در تاریخ ۲۹ می ۱۹۸۵،در ورزشگاه هیسل در شهر بروکسل بلژیک برگزار شد. پیش از آغاز بازی در جریان درگیری میان هواداران دو تیم در یکی از جایگاه‌های ورزشگاه و حمله‌ی هواداران لیورپول به هواداران یوونتوس، یکی از دیوارهای جایگاه تماشاگران فروریخت. در این ماجرا، ۳۹ نفر کشته شدند و بیش از ۶۰۰ نفر آسیب دیدند. این اتفاق یکی از خونبارترین و تلخ‌ترین اتفاقاتی است که در یک ورزشگاه فوتبال رخ داده است. این نوشته روایتی است از اینکه فاجعه‌ی هیسل چگونه رخ داد.
بهتر است از کمی قبل‌تر از روز مسابقه شروع کنیم.در سال ۱۹۸۴،دو تیم آ.اس.رم ایتالیا و لیورپول انگلیس به فینال جام باشگاه‌های اروپا رسیدند. کنفدراسیون فوتبال اروپا (یوفا)، ورزشگاه المپیک شهر رم را به‌عنوان میزبان بازی فینال انتخاب کرد. اولین بار بود که رم به فینال می‌رسید و با تصمیم یوفا، آن‌ها این شانس را داشتند تا در خانه‌ی خودشان لیورپول را که در هفت سال گذشته، سه بار قهرمان اروپا شده بود، شکست دهند. لیورپول به یوفا برای اعطای میزبانی به رم و بازی در ورزشگاه المپیک اعتراض کرد اما یوفا نپذیرفت. حدود هفتاد هزار نفر تماشاگر دیدار فینال بودند که طرفداران لیورپول سهم کمتری از این تعداد داشتند. برخلاف پیش‌بینی‌ها، لیورپول، رم را در خانه‌ی خودش در ضربات پنالتی شکست داد و برای چهارمین بار قهرمان اروپا شد. هواداران لیورپول که در ورزشگاه بودند بیش از آنکه خوشحال باشند، مضطرب بودند. هواداران متعصب رم از شکست خانگی و از دست دادن قهرمانی عصبانی بودند و آماده بودند تا خشم و ناراحتی خود را بر سر لیورپولی‌ها خالی کنند. در بیرون ورزشگاه و پس از پایان بازی درگیری میان هواداران دو تیم آغاز می‌شود که رمی‌ها با سلاح‌هایی همچون چاقو به لیورپولی‌ها آسیب می‌زنند. گفته می‌شود که پلیس ایتالیا هم در درگیری‌ها طرف رمی‌ها را گرفته و حتی چند هتل در رم که هواداران لیورپول در آن‌ها ساکن بودند، بعد از پایان بازی از لیورپولی‌ها خواسته‌اند که اتاق‌هایشان را سریعاً تخلیه کنند تا رمی‌ها به هتل‌ها حمله نکنند. فردای آن شب، رسانه‌های ایتالیایی این اتفاقات را بازتاب دادند و ابراز شرمندگی کردند؛ اما جالب اینکه این اتفاقات در رسانه‌های انگلیسی بازتاب داده نشد. مارگارت تاچر نخست‌وزیر راست‌گرای بریتانیا مایل نبود که مردم با لیورپولی‌ها، که بیشتر از طبقه‌ی کارگر و سوسیالیست بودند، همدردی کنند و موجی در حمایت آن‌ها در کشور پدید آید. این‌جا بود که لیورپولی‌هایی که به خانه بازگشته بودند دریافتند که دولت آن‌ها از آن‌ها حمایت نمی‌کند و آن‌ها خودشان باید برای خودشان بجنگند.
در سال ۱۹۸۵، یوفا ورزشگاه هیسل را به‌عنوان میزبان فینال انتخاب کرد. این تصمیم همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. هیسل در دهه‌ی سی میلادی تأسیس شده بود و بیش از پنجاه سال از تأسیس آن می‌گذشت. دستوری برای بازسازی ورزشگاه در سال ۱۹۸۶ از سوی بلژیکی‌ها صادر شده بود. بازیکنان و هواداران آرسنال که در سال ۱۹۸۰ در فینال جام در جام اروپا در هیسل بازی کرده بودند،از هیسل به‌عنوان یک خرابه یاد می‌کردند. دیوارهای با بلوک سیمانی پیرامون استادیوم فرسوده بودند و تَرَک‌ها آشکارا روی آن‌ها مشخص بود. حصارها زنگار گرفته بودند و به‌هیچ‌عنوان ورزشگاه آمادگی برگزاری مهم‌ترین مسابقه‌ی باشگاهی در اروپا را نداشت.هر دو تیم لیورپول و یوونتوس به آماده نبودن ورزشگاه اشاره کردند اما بازهم یوفا تذکرات را نشنیده گرفت.
مسئله‌ی بعدی، اختصاص جایگاه‌ها در ورزشگاه به تماشاگران دو تیم بود. پشت دروازه‌ها به تماشاگران دو تیم و فضای میانی به هواداران بی‌طرف و افراد ویژه اختصاص داده شد. جایگاه‌های O،M و N به هواداران یوونتوس و جایگاه‌های X و Y به هواداران لیورپول داده شد. در تصمیمی بحث‌برانگیز، جایگاه Z برای هواداران بی‌طرف در نظر گرفته شد و قرار شد که بلیط‌های جایگاه Z در بلژیک به فروش برسد. بلژیک در نزدیکی ایتالیاست و جمعیت نسبتاً زیادی از ایتالیایی‌ها در بلژیک زندگی می‌کنند. این مسئله باعث شد که اکثر بلیط‌های جایگاه Z را هواداران یوونتوس سریع‌تر بخرند و تعداد تماشاگران دو تیم نامتعادل‌تر شد.
۲۹ می ۱۹۸۵، بروکسل.هواداران دو تیم سرخوشانه در شهر پرسه می‌زنند و کمی از نگرانی‌‌ها در باب درگیری‌های احتمالی کم شده است. اما هرچه به پایان روز و موعد بازی نزدیک می‌شویم جو متشنج‌تر می‌شود. هواداران هر دو تیم در نزدیکی ورزشگاه مشروبات الکی می‌نوشند و با حالی غیرطبیعی به ورزشگاه وارد می‌شوند. هواداری لیورپولی به یکی از اغذیه‌فروشی‌های استادیوم می‌رود و یک هات‌داگ سفارش می‌دهد. از جیبش چند استرلینگ که واحد پول انگلیس است درمی‌آورد و به فروشنده می‌دهد. فروشنده قبول نمی‌کند و می‌خواهد که لیورپولی با فرانک، پرداخت کند. لیورپولی هات‌داگ را می‌گیرد و بدون پرداخت پول فرار می‌کند. فروشنده عصبانی می‌شود و چاقویی برمی‌دارد و به دنبال لیورپولی می‌دود. دراین‌بین، هوادار دیگری از لیورپول پادرمیانی می‌کند. اما این خبر در ورزشگاه می‌پیچد که «ایتالیایی‌ها دوباره چاقو کشیدند». ترس و خشم در میان هواداران لیورپول شروع می‌شود و خاطرات سال گذشته در ورزشگاه المپیک رم زنده می‌شود.
در جایگاه Z تعداد زیادی از هواداران یوونتوس در کنار هواداران لیورپول نشسته‌اند. مرز میان‌شان حصارهایی قدیمی و زنگار گرفته است. در بیرون ورزشگاه تعداد زیادی از هواداران لیورپول که نتوانسته‌اند به دلیل کم بودن ظرفیت جایگاه اختصاص داده شده به جایگاه‌ها بروند، سعی می‌کنند با شکستن دیوارهای فرسوده‌ی ورزشگاه، با خشونت راهی به درون بیابند. جالب آنکه می‌توانند حفره‌هایی را ایجاد کنند و وارد شوند. این ورزشگاه مخروبه است.
بطری‌ها و اشیا از سوی لیورپولی‌ها به سمت یوونتوسی‌ها در جایگاه Z پرتاب می‌شوند.درگیری‌ها بالا می‌گیرد.هواداران لیورپول که حال طبیعی هم ندارند حصار را پاره می‌کنند و به سمت هواداران یوونتوس یورش می‌برند. پلیس بلژیک اقدام مؤثری انجام نمی‌دهد. هواداران یوونتوس عقب‌نشینی می‌کنند و از آن‌جا که نمی‌توانند به دلیل برخی موانع به سمت زمین مسابقه فرار کنند، سعی می‌کنند از دیوار انتهایی جایگاه Z بالا بروند و خود را از فشار نجات دهند. بیش از پنجاه سال از عمر ورزشگاه می‌گذرد و با امکانات و شیوه ساخت در دهه‌ی سی میلادی ساخته شده است. هرلحظه بیش از پیش یوونتوسی‌ها به دیواره‌ی پشتی جایگاه Z فشرده می‌شوند. دیوار فرو می‌ریزد.
سی‌ونُه نفر که ۳۲ نفر از آن‌ها ایتالیایی، ۴ نفر بلژیکی،۲ نفر فرانسوی و ۱ نفر اهل ایرلندشمالی بودند، کشته می‌شوند. برخی از فروریختن دیوار و برخی در زیر دست‌وپا جان باختند. بیش از ششصد نفر هم زخمی شدند. یوفا و پلیس بلژیک تصمیم می‌گیرند بازی را برگزار کنند. این تصمیم را در شرایطی می‌گیرند که بتوانند تماشاگران را در ورزشگاه نگه دارند تا نیروهای کمکی به ورزشگاه برسند.
دو تیم لیورپول و یوونتوس وارد زمین می‌شوند و با تأخیری نزدیک به دو ساعت، بازی برگزار می‌شود. از بازیکنان نام‌آشنایی که در این بازی حضور داشتند می‌توان به کنی دالگلیش و ایان راش در لیورپول و میشل پلاتینی و پائولو روسی در یوونتوس اشاره کرد. بازی با تک گل میشل پلاتینی از روی نقطه پنالتی به سود یوونتوس به پایان می‌رسد. خطا آشکارا خارج از محوطه جریمه بوده است اما داور پنالتی می‌گیرد. یوونتوس قهرمان می‌شود. پلاتینی بعد از گل پیراهنش را درمی‌آورد و شادی می‌کند. هواداران یوونتوس او را بابت این کار نمی‌بخشند.
مارگارت تاچر انگلیسی‌ها را مقصر می‌دانست. از لیورپولی‌ها به‌عنوان افرادی باسابقه خشن یاد می‌کرد و از یوفا خواست تا تیم‌های انگلیسی را از شرکت در مسابقات اروپایی محروم کند. یوفا این کار را کرد و تمامی تیم‌های انگلیسی به مدت پنج سال و لیورپول شش سال نتوانستند در مسابقات اروپایی شرکت کنند. تونی اوانز نویسنده کتاب «دو قبیله» که درباره‌ی باشگاه‌های لیورپول و اورتون است و در آن به فاجعه هیسل هم پرداخته می‌گوید: محروم کردن باشگاه‌ها از سوی تاچر یک اقدام درباره‌ی فوتبال نبود بلکه یک حمله به فرهنگ طبقه‌ی کارگر بود. تاچر اتحادیه‌های کارگری را سرکوب و قوانین جدیدی را وضع کرده بود. لیورپول در برابر این قوانین جدید مقاومت می‌کرد و باشگاه لیورپول نماد طبقه‌ی کارگر بود.
بعد از هیسل قواعد سخت‌گیرانه‌ای در باب ورود به ورزشگاه‌های فوتبال وضع شد. خواسته شد که دوربین‌ها در تمام زمین کار گذاشته شوند تا بتوان هر فعالیتی را رصد کرد. در سال ۱۹۹۲ با تأسیس لیگ برتر در انگلیس، فروش مشروبات الکلی در ورزشگاه‌ها ممنوع شد. بلیط مسابقات گران‌تر شد و این موجب شد که دسترسی طبقات پایین به مسابقات فوتبال کم‌رنگ‌تر شود. فرهنگ افرادی که در ورزشگاه‌ها حضور پیدا می‌کردند تغییر کرد و حالا دیگر فوتبال یک ورزش برای طبقه‌ی کارگر نبود.
در جریان فاجعه‌ی هیسل، ۲۴ هوادار باشگاه لیورپول بازداشت شدند که پس از برگزاری دادگاه، چهارده نفر آن‌ها به سه سال حبس که هجده ماه آن تعلیقی بود محکوم شدند. افسر پلیسی که مسئول جایگاه Z بود، نُه ماه معلق شد. هم‌چنین احکامی هم برای چند مسئول فدراسیون بلژیک و یوفا صادر شد.
هیسل بازسازی و در سال ۱۹۹۵ بازگشایی شد. در سال ۲۰۰۵ در جریان بازی رفت بین دو تیم لیورپول و یوونتوس، هواداران لیورپول طرحی را نشان دادند که کلمه‌ی Amicizia که به معنی دوستی در ایتالیایی است بر آن نقش بسته بود. برخی از هواداران یوونتوس بر این طرح پشت کردند و در بازی برگشت پلاکاردهایی با این عنوان به ورزشگاه آوردند: «۲۹.۵.۸۵ No Excuse!»
صفحه‌ی اصلی پرونده‌ی فضا و فوتبال
[divider]منابع[/divider]
– https://thegreatcritique.wordpress.com/tag/heysel-tragedy/
– https://footballpanorama.wordpress.com/2011/09/01/to-what-extent-did-the-heysel-and-hillsborough-disasters-shape-and-define-government-policy-in-respect-of-football/
– https://www.liverpoolecho.co.uk/news/heysel-30-years-on-how-9254186
– http://www.the42.ie/tony-evans-on-heysel-ban-liverpool-3899431-Mar2018/
– http://fa.euronews.com/2015/05/28/heysel-a-tragedy-waiting-to-happen