وجود فساد امری است که نه فقط در کشورهای در حال توسعه بلکه در کشورهای توسعه یافته هم مشاهده میشود. همهجایی بودن فساد البته توجیهی بر پذیرش و انفعال در برابر آن نیست و لازم است با آن در هر سطح و نوعی مبارزهای اصولی و علمی صورت بگیرد. زیرا که فساد اداری و دولتی نه تنها بر اعتماد عمومی و ثبات و آرامش جامعه اثرات سوء فراوان میگذارد بلکه مانعی جدی بر سر رشد اقتصادی، سرمایهگذاری و شکوفایی اقتصادی هم هست. دولت محلی یا شهرداریها یکی از سطوح حکومتی است که وقوع فساد در آن محتملتر از سایر سطوح حکومتی است و این به خاطر وسعت خدمات و برخوردهایی است که مردم و بخش خصوصی با شهرداریها دارند. در مطلب حاضر به بررسی برخی تعاریف و راهکارها در زمینهی فساد با تأکید بر فساد در شهرداریها پرداختهایم.
بانک جهانی دو نوع فساد را تعریف کرده است:
- اعمالی که توسط افراد گروهها یا سازمانها در بخش خصوصی و عمومی انجام میگیرد تا بر شکلگیری سیاستها به نفع خودشان اثر بگذارند بهوسیله انتقال غیرقانونی داراییها و منافع بخش خصوصی به مقامات دولتی.
- فساد اداری: استفاده از همان نوع پرداختهای غیرقانونی توسط همان بازیگران برای مداخله در اجرای درست قانون و مقررات.
تقسیمبندی مشابهی را میتوان بین «فساد بزرگ» و «فساد کوچک» برقرار کرد. فساد بزرگ مربوط به فساد مقامات منتخب و در رأس دولت و فساد کوچک مربوط به فسادهایی است که کارمندان رده پایینتر دولتی انجام میدهند.
یکی از راههای مبارزه با فساد، شناخت آن است. دانستن اینکه در یک سیستم کدام قسمتها بیشتر در معرض بروز فساد هستند، کمک میکند برای پیشگیری و درمان آن آمادهتر باشیم.
[divider]گلوگاههای فساد[/divider]
عقد قرارداد:
- برای خدمات شهری و پروژههای زیرساخت؛ ممکن است توسط دلالان رشوه پرداخت شود یا پیشنهاد تقلب داده شود.
- تأییدیهها و مجوزهایی که شهرداری صادر میکند
- تأییدیهها منطقه بندی شهری، مجوزهای ساختوساز، مجوزهای کسبوکار
اجرای قانون:
مانند اجرای گزینشی و دلبخواهی قانون
شراکت بخش خصوصی و عمومی:
مشکلات مشابه قسمت قرارداد رخ میدهد.
مسائل مربوط به انتخابات:
تقلب در انتخابات، کمکهای انتخاباتی نامناسب به نمایندگان شورا، لابی کردن در موضوعات غیرقانونی، راهاندازی کمپین به نفع سیاستمداران در قبال به دست آوردن رأی آنان در پروژههای خاص
[divider]انواع فساد[/divider]
رشوهخواری:
پیشنهاد، دادن، گرفتن یا درخواست هر چیز ارزشمندی بهمنظور اثرگذاری بر اعمال یک شخص اداری و دولتی یا هر شخصی که بهنوعی در مسئولیت عمومی و جمعی قرار دارد.
در شهرداری میتواند در این موارد اتفاق بیفتد: رشوهخواری از پیمانکاران برای سپردن پروژهها به آنها، برای دخالت در نوع منطقه بندیها، قراردادهای خرید تجهیزات و لوازم و خدمات، رشوه به بازرسان ساختمانی برای به دست آوردن مجوزها، رشوه دادن در مرحله برنامهریزی برای اعمالنظر در طرحها و برنامهها.
رفیقبازی/قوموخویشبازی:
رفیقبازی ممکن است شامل اعطای قراردادها به دوستان مقامات شهرداری و یا مقامات فاسد باشد، حمایتیهایی که به خاطر ارتباطات شکل میگیرد نه به خاطر شایستگیها
فامیل بازی شامل مواردی مانند استخدام اعضای خانواده در شهرداری و تغییر منطقه بندیها بر اساس وجود خانهی افراد خانواده در یک منطقهی خاص و نه بر اساس تحلیلهای کارشناسی.
اختلاس:
سوءاستفاده از پول یا منابع تحت کنترل دولت محلی یا کارمند
کلاهبرداری:
ساخت ادعاهای دروغین بهمنظور سوءاستفاده از سیستم برای به دست آوردن سود مانند سوءاستفاده از خدمات اجتماعی
اخاذی:
زمانی اتفاق میافتد که یک مقام سیاسی شخصی را مجبور میکند تا پرداختی انجام دهد درازای کاری. یا وقتیکه شخصی خارج از سیستم همین کار را در مورد یک مقام اداری انجام دهد.
تعارض منافع:
منافع یک شخص فراتر از منافع دیگر اعضای اجتماع قرار میگیرد و ممکن است آن شخص مقامات را برای تأمین منافع خودش تحت تأثیر قرار دهد.
نقض وظیفه:
مقامات دولت محلی و کارمندانش، قانون اجرایی شهرداری را نادیده میگیرند مثلاً داراییهای شهرداری را زیر قیمت بازار میفروشند.
بد بکار بردن قدرت:
نبود شفافیت و الزامات دموکراتیک مانند استفادهی نامناسب از دوربین جلسات و آرشیوهای اداری غیرعمومی.
استفادهی جعلی از حسابها برای بازپرداخت هزینهها یعنی دو بار پرداخت کردن هزینهها
[divider]راهکارها[/divider]
اولین صف دفاعی در مقابل فساد در شهرداری پیشگیری مؤثر، شناسایی و برنامههای کنترل است. علیرغم همهی موقعیتهای پیچیدهای که ممکن است فساد در آن رخ بدهد، چند گام مشخص برای جلوگیری و کاهش اثر فساد در سطح دولت محلی وجود دارد. فرآیند شناسایی و آسیبشناسی میتواند گلوگاههایی که ممکن است فساد در آنها رخ بدهد را شناسایی کند.
گام کلیدی دیگر در جلوگیری از فساد، نظارت قوی مردمی بر اطلاعات دولتی، نهاد پایش مستقل بیرونی و نظارت مؤثر درونی، استفاده از نیروهای آموزشدیده درزمینه مقابله با فساد، استفاده از مکانیسمهای علمی و مؤثر تحقیق و تفحص و اعمال مجازات قضایی مؤثر.
گرچه علت ایجاد فساد در هرجایی ممکن است با جاهای دیگر فرق داشته باشد اما عموماً دو عامل نبود شفافیت و نظارت عمومی و نبود مسئولیت و پاسخگویی عوامل اصلی و کلی ایجاد فساد شناخته میشوند.
سایز کوچکتر دولت محلی، یک فرصت و امتیاز است تا بتوان یک راهبرد سیستماتیک و کاربردی را برای همکاری میان جامعهی مدنی و دولت ایجاد کرد.
اولین پیشنیاز مبارزه با فساد ارادهی سیاسی است. ارادهی سیاسی وقتی به وجود میآید که یک پنجرهی فرصت باز شود. پنجره فرصت معمولاً در هنگام انتخابات یا سرکار آمدن تیم مدیریت جدید ایجاد میشود. از دیگر راهکارها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: سادهسازی فرایندهای اداری، مشارکت دادن شهروندان، برگزاری جلسات عمومی و دولت الکترونیک است. برگزاری جلسات عمومی هنگام بررسی بودجه و برنامهریزیها به ایجاد اعتماد و پاسخگویی کمک بسیاری میکند. همچنین تشکیل کمیسیونهای ترکیبی حسابرسی از افراد داخل و خارج سازمان یکی دیگر از راهکارهای افزایش شفافیت و پاسخگویی است.